سنگ یشم سبز یا جیدیت (Jadeite) و کاربردهای آن
جیدیت نوعی ماده معدنی پیروکسین و یکی از دو نوع سنگ یشم خالص می باشد. نوع دیگر یشم ، نفریت Nephrite نام دارد.
جیدیت گونه نایاب تر سنگ یشم بوده در نتیجه از ارزش بیشتری برخوردار است.
ارزشمند ترین نوع سنگ جیدیت که از تلالو رنگ آن مانند سنگ زمرد می باشد، سنگ جیدیت امپراطور Imperial Jadeite نام دارد.
تاریخچه جیدیت به هزاران سال قبل، زمانی که از آن برای ساخت سلاح و ابزار آلات استفاده می کردند (به دلیل سختی این سنگ) بر می گردد.سنگ یشم ، سنگ محبوب آزتک ها و مایا ها (تمدن های باستانی قاره آمریکا )بوده و نام این سنگ نیز از عبارت اسپانیایی Pierda de ijada به معنی سنگ درد گرفته شده است.
منابع سنگ یشم
اصلی ترین مبنع این سنگ و سنگ جیدیت امپراطور در برمه میانمار قرار دارد .
البته سنگ جیدیت امپراطور در گواتمالا نیز استخراج می شود .
علاوه بر میانمار جیدیت را می توان در ژاپن ، کانادا ، قزاقستان ، روسیه ، ترکیه ، کوبا و آمریکا نیز یافت.
رنگ یشم
این سنگ تنوع زیادی در رنگ از سبز ، سفید ، نارنجی ، زرد ، بنفش یاسی تا مشکی و خاکستری دارد.
با علم به اینکه رنگ سنگ ها در اثر ناخالصی در آنها ایجاد می شود ، خالص ترین سنگ جیدیت به رنگ سفید می باشد.
ارزشمند ترین حالت این سنگ به صورت سبز زمردین نیمه شفاف است.همانطور که گفته شد سنگ جیدیت امپراطور که در برمه میانمار یافت می شود به رنگ سبز زمردین می باشد.
نکته جالب این است که این امکان وجود دارد تا در یک تک سنگ جیدیت چندین رنگ دیده بشود ولی ارزش سنگی بالاتر است که رنگ در آن به صورت یکدست پخش شده باشد.
به علاوه ، خواستگاه های این سنگ با توجه به رنگ های آن در مناطق مختلف فرق دارد. به این معنا که ، رنگ سبز جیدیت بیشتر مورد اقبال مناطق غربی است.
این در حالیست که در خاور دور بیشتر از رنگ های سفید خالص و زرد با رگه های صورتی و یا جیدیت امپراطور استقبال می شود.
شفافیت و درخشش یشم
سنگ جیدیت هنگام پولیش می تواند کیفیت براق-روغنی و یا مات داشته باشد.
در این میان ، نفریت معمولا حالت شیشه ای را بیشتر القا می کند در صورتیکه جیدیت خاصیت روغنی و واکسی دارد. ارزشمند ترین نوع جیدین گونه نیمه شفاف آن است.
شکل و برش سنگ یشم
این سنگ می تواند به اشکال بسیار ظریفی برش بخورد. امروزه آن را به صورت پیکره های چینی حکاکی شده ، بودا ، حیوانات ، اژدها و … می بینید.
همچنین اشیا کاربردی زیادی مانند دکمه ، ظروف مختلف ، نمکدان و فلفل دان از آن ساخته می شوند.
در زیور آلات از آن در تهیه مهره ، سنجاق سینه و آویز گردنبند و پابند استفاده می شود.
فرآوری یشم
برای ازبین بردن رنگدانه های قهوه ای این سنگ از اسید استفاده می شود. اسید سفید کننده باعث می شود تا جیدیت خلل و فرج پیداکننده و شکنندگی آن افزایش یابد در نتیجه پس از سفیدکردن ، توسط نوعی پلیمر پر می شود تا هم خلل و فرج پر شود و هم استحکام آن افزایش یابد و هم ظاهر آن زیبا شود.
برای اطمینان از اینکه آیا این سنگ با مواد مصنوعی رنگ شده یا خیر از ، چلسی فیلتر ، استفاده می کنند. (نوعی فیلتر تخصصی برای تشخیص رنگ) در صورتیکه از این فیلتر به سنگ نگاه کنید ، درصورتی که جیدیت رنگ مصنوعی داشته باشد ، آنرا به رنگ قرمز می بینید. صنعت سنگ چین ، جیدیت را بر اساس میزان پیرایش انجان شده بر آن دسته بندی می کند.
بر اساس این دسته بندی :
گروه A : سنگ رنگ نشده و پر نشده و مقاوم است
گروه B: سنگ پرشده و سفید شده و رنگ نشده
گروه C: سنگ پرشده و رنگ شده
گروه D: سنگ مصنوعی
تمامی تولیدکنندگان صاحب نام انواع این سنگ ، کلیه عملیات اجرایی بر سنگ را اعلام میکنند. علیرغم تعداد بسیار زیاد سنگ های فرآوری شده، همچنان سنگ طبیعی و دست کاری نشده وجود دارد.
خواص زمین شناسی یشم
سیلیکات آلومینیوم سدیم NaAlSi2O6 فرمول شیمیایی
مونوکلینیک (تک شیب – تک خواب ) ساختار کریستالی
سبز، سفید ، نارنجی ، زرد ، مشکی و خاکستری رنگ
6.5-7 بر میزان سنجه مو Mohs Scale سختی
1.652-1.688 انکسار
3.30-3.38 تراکم
به ندرت (فقط در صورت کمبود کریستال ) شکستگی
مات ، نیمه شفاف شفافیت
0.020 شکست نور
مات ، روغنی ، شیشه ای درخشش
متمایل به سبز – متمایل به سفید و براق درخشش رنگی
گونه های سنگی مشابه و یا مرتبط
نوع دیگر سنگ یشم، نفریت نام دارد که به راحتی با جیدیت اشتباه گرفته می شود. این سنگ رایج تر و نرمتر از جیدیت می باشد. همچنین وزن مخصوص کمتر و ساختار کریستالی متفاوتی دارد.دارای ترکیب شیمیایی متفاوتی است ( نفریت : سیلیکات آهن منیزیم کلسیم ، جیدیت : سیلیکات آلومینیوم سدیم)نوع دیگری سنگ به نام کلوروملانیت Chloromelanite وجود دارد که مقادیری جیدیت در خود دارد و به آن کازموکلور گفته می شود.تمامی اشکال مختلف سنگ یشم در یک گروخه قرار می گیرند و تحت عنوان سنگ یشم فروش می روند.نوع دیگری سنگ به نام سنگ داربا Aventurine وجود دارد که اشتباها به عنوان سنگ یشم هندی فروش می رود.همچنین ، یشم روسی Russian Jade و یشم وایومینگ Wyoming Jade (منطقه ای در امریکا ) از انواع دیگر نفریت هستند.سنگ یشم هوتان Hetian Jade (منطقه ای در چین) نیز برای حکتکی و زیور الات از اقبال بالایی برخوردار است.یشم استرالیا یا Chrysoprase در مقایسه با جیدیت از تراکم پایین تری برخوردار بوده و دارای کریستال های سه وجهی می باشد در صورتیکه کریستال های جیدیت حالت خوابیده دارند.از دیگر کانی های مرتبط می توان به سرپنتین Srpentine ، نفلین Nepheline،کلسیت Calcite، کوارتزQuartz آراگونیت Aragonite ، گلاکوفان Glaucophaneو وزوویانیت Vesuvianite اشاره کرد.سرپنتین از لحاظ ظاهری شباهت زیادی به جیدیت دارد ولی در مقایسه با آن نرمتر بوده و تراکم کمتری دارد همچنین براقیت روغنی دارد.
ایده هایی برای طراحی سنگ یشم و زیور آلات
تنوع گونه های جیدیت ، این سنگ را انتخابی ایده آل برای کاربرد های متعدد می سازد .
جیدیت اغلب به صورت های نیمکره و ورقه ای برای استفاده در گوشواره ، گردبند و آویز برش می شود .
علاوه بر این برای استفاده به صورت سنجاق سینه ، گردنبند و دستبند مهره ای ، النگو ، انگشتر و دیگر موارد تزیینی دیگر به صورت های ظریف تری برش داده می شود این سنگ هم توسط زنان و هم مردان استفاده می شود.
به این صورت که برای زنان این سنگ می تواند در کنار جواهراتی نظیر الماس بر طلا و نقره بنشیند.
برای مردان نیز کاربرد هایی نظیر سنجاق کراوات دکمه سردست و آویز گردنبند و انواع انگشتر ها مورد استقاده قرارد می گیرد.
سنگ های یشم معروف
در اقصی نقاط جهان ، قطعاتی جیدیت وجود دارند که از لحاظ فرهنگی و هنری دارای ارزش بسیار بالایی هستند. در حراج کریستیز 1997 قطعه ای گردنبند جیدیت سبز رنگ به مباغ 9.3 میلیون دلار بفروش رفت.
همچنین در موزه های دنیا تکه های جیدیت ارزشمند از لحاظ تاریخی به نمایش در آمده اند. یکی از این نمونه ها تاج طلا به نام ، گوکوک، مربوط به قرن پنجم در موزه ملی کره در سئول در کره جنوبی می باشد.
نمونه دیگر ، سنگ جیدیت حکاکی شده به شکل کلم است که روی برگ های آن حشراتی قراردارند و به نمونه واقعی کلم چینی از لحاظ فرم و رنگ بسیار نزدیک است.
این اثر در موزه ملی قصر در تایپی در تایوان قرار دارد.
نمونه بعدی ، گلدانی به شکل اژدهاست که از سنگ جیدیت بنفش و سبز برمه ای تراشیده شده است.
این گلدان معروف دارای طولی برابر 50 سانتیمتر است در موزه ملی تاریخ طبیعی امریکا در موسسه اسمیتسونین قراردارد.
هردو نمونه گلدان و کلم ، نمایش ظریفکاری و تبحر تراش این سنگ هستند. همچنین آویزی به صورت خدای ذرت از تمدن مایاها یافت شده در مکزیک وجود دارد هم اکنون در موزه ملی هندیها و امریکایی ها در امریکا نگهداری میشود.
نمونه بعد نیز ، ماسکی از جنس جیدیت خاکستری یافت شده از مکزیک می باشد که بخشی از مجموعه موزه هنرهای زیبای بوستون امریکا ست.
نگهداری سنگ یشم
با اینکه سنگ جیدیت ماده ای بسیار سفت و سخت است ، می بایست برای حفظ براقیت آن به نحو مطلوب از آن نگهداری کرد.
برای تمیز کردن این ماده ، از آب و کف و پارچه ای تمیز استفاده کنید. پس از شستشوی سنگ آنرا کاملا آبکشی کرده و صابون را کاملا بزدایید.
قبل از انجام فعالیت های سنگین ، تمرین ورزشی و یا حمام کردن تمامی جواهرات خود را در آورید.
همچنین جیدیت را در کنار زیورآلات دیگر قرار ندهید تا خراش بر ندارد.
بهترین راه نگهداری آن در پارچه ای نرم و یا در جعبه طلا و جواهرات پوشیده با پارچه است.
