سنگ فیروزه (turquoise)
سنگ فیروزه ماده معدنی است که از فسفات مس و آلومینیوم نمناک تشکیل شده است. ماده رنگی موجود در آن از مس و آهن است. بیشتر فیروزه ها در شکاف سنگ هایی یافت می شوند که منابع غنی از آلمینیوم هستند.
تغییر رنگ در سنگ فیروزه در نتیجه تابش نور آفتاب ، تبخیر آب طبیعی موجود در آن ، پاکی و کدورت هوا و برخورد چربی و مواد شیمیایی با آن صورت می گیرد. به همین دلیل ، بهتر است در هنگام شستن دست ها ، انگشتر فیروزه را از انگشت بیرون آورده شود . همچنین در حرارت 250 درجه سانتیگراد رنگ آبی آسمانی آن به رنگ سبز مات تبدیل می شود و جلا دادن سنگ فیروزه سبب پر رنگ شدن آن می شود.
سنگ فیروزه خواص زیادی دارد که در ادامه مطلب بصورت کامل به خواص سنگ فیروزه اشاره می کنیم پس در ادامه با ما همراه باشید.
فیروزه دارای خلل و فرج طبیعی است که آن ها را با تزریق مواد پلاستیکی می پوشانند و فیروزه را سخت تر می کنند . همچنین به دلیل خلل و فرج فراوان در توده فیروزه ، برای خوش رنگ کردن آن از نمک های مس و آنیلین استفاده می نمایند. همچنین کانی های زیادی وجود دارند که به سبب شباهت با فیروزه آن ها زا به جای فیروزه عرضه می کنند که از این میان می توان به کالسدونی ، هولیت رنگ کرده ، آمازونیت ، کریسوکولا و لازولیت اشاره کرد.
مشخصات سنگ فیروزه
فیروزه کانی از جنس فسفات آبدار آلمینیوم و مس با ساختار بلوری کج وجهی (تری کلینیک)، شفافیتی کدر و مومی شکل و سختی 5-6 درجه در مقیاس مو است. این سنگ تحت تاثیر محلول های اسیدی در محیط آبی تشکیل می شود و به صورت توده های فشرده یا رگه هایی جداگانه در داخل شکاف سنگ ها به صورت گرد یا قلوه ای شکل یافت می شود.
بهترین مناطق از نظر آب و هوایی جهت تشکیل این سنگ مناطق خشک می باشد. این گوهر معمولا در مناطقی یافت می شود که در آن صخره های به جا مانده از فعالیت های آتشفشانی بوده یا حرارت زمین در شکل گیری آن دخالت داشته است. فیروزه سنگی با بافت متخلخل است و هرچه تخلخل و حباب های درون این سنگ کمتر باشد درصد خلوص آن بیشتر و درنتیجه سختی و استحکام آن بیشتر و احتمال شکستگی و ترک خوردگی جهت استخراج اولیه و یا تراش آن کمتر می شود. به دلیل خلل و فرج های فراوان در این سنگ می توان برای خوش رنگ کردن آن از نمک های مس و آنیلین Aniline استفاده نمود.
تقسیم بندی سنگ فیروزه بر اساس شکل ظاهری
کانی هایی که به صورت بیضی و کوژ هستند مناسب طراحی جواهرات و ساخت سنجاق سینه، آویز، کمربند، دستبند، گوشواره، گردنبند هستند. اما برای ساخت سرویس جوهرات مهره های فیروزه مناسب ترند. به لحاظ شکل ظاهری و رگه ها، انواع متفاوتی از سنگ های فیروزه در طبیعت یافت می شوند که معروف ترین آن عبارتند از
- فیروزه عجمی
- سنگ فیروزه شجری
- فیروزه چغاله
- فیروزه چغاله سفید
- فیروزه عربی
- فیروزه توفال رنگین
- فیروزه توفال نیم رنگ
- فیروزه توفال سفید
- فیروزه نرم
- فیروزه درشت
- فیروزه خاکه
- فیروزه تلخ
- تشخیص اصل بودن سنگ فیروزه
- امروزه نوع با کیفیت و اصل سنگ فیروزه بطور بسیار محدودی در بازار عرضه می شود. البته نوعی از آن به عنوان رنگ ثابت به بازار عرضه می شود که با مواد پلیمری ترکیب شده اند. این گونه از سنگها به علت تولید مصنوعی خود تغییر رنگ نمی دهند و در هر اندازه ای موجود می باشند.
هرچند که روغن، آفت این گوهر محسوب می شود ولی چربی(پارافین و یا مواد پلاستیک مایع) باعث جلا و دوام، پررنگ شدن و پر شدن خلل و فرج آن نیز می شود.
- در گذشته برای زیبا تر کردن جلوه این سنگ از روش های اشباع کردن آن با روغن های رنگین، واکس و مواد پلاستیکی رنگی استفاده می شد. بنابراین با اتصال فلز داغ به این نقاط بوی بسیار زننده از پلاستیک به مشام می رسد. واکس و روغن در تماس با فلز داغ عرق کرده و در سنگ فیروزه باقی می ماند. اینها معمولا وزن سبک تری در همین اندازه نسبت به نوع اصیل خود دارند.
یکی از مهمترین راه های تشخیص فیروزه طبیعی توجه به پشت آن یعنی سنگ ماتریکس (سنگ چسبیده شده به پشت سنگ) آن است. فیروزه های نیشابور که به صورت تیره و یا فیروزه های، سفید همراه با پیریت دیده میشوند میتواند به تشخیص ما کمک کنند.
در روش پیشرفته زاچری فیروزه های آمریکایی معدن Kingman بهسازی می شوند که فقط توسط دستگاه مشخص می شود و در حالت عادی هیچ نشانه ای ندارند مبننی بر اینکه این فیروزه بهسازی شده است یا نه! با این روش استحکام فیروزه چه برای تراش و چه در برابر مواد شیمیایی مقاوم می شد. در ایران بیشتر هنوز همان روش سنتی استفاده می شود.
-
شرایط نگهداری سنگ فیروزه
در برخی منابع گفته شده وقتی رنگ این سنگ به سمت سبز شدن می رود علت آن از دست رفتن آب طبیعی موجود در این گوهر به دلیل گرما مثل نور آفتاب می باشد بطوری که حتی سنگ فیروزه مرغوب نیز در حرارت بالاتر از 250C رنگ آن به سبز مات تبدیل خواهد شد. این گوهر بسیار حساس در مقابل آلودگی است. از دیگر موارد تغییر رنگ ممکن است به علت تماس با مواد شیمیایی از جمله آرایشی خانم ها و یا مواد چربی ایجاد شود. پس در هنگام شستشوی دست با آب کلر دار یا صابون بهتر است انگشتر خود را از انگشت خود بیرون آورید.
سنگ فیروزه بسیار در مقابل خراش آسیب پذیر است. زیاد نگه داشتن این سنگ در آب باعث کمرنگ شدن آن می شود. بهتر است یک بار در ماه انرژی آن را با استفاده از قرار دادن آن در یک کاسه از سنگهای حدید یا هماتیت خشک تخلیه کرده و طی شب در میان سنگ های کریستال(کوارتز شفاف) آن را به دور از نور خورشید شارژ کنید.
| جدول خصوصیات سنگ فیروزه | |
|---|---|
| ترکیب شیمیایی | فسفات مس آلومینیوم CuAl6(PO4)4(OH)8·4H2O |
| سیستم کریستالی | تری کلنیک |
| رنگ | فیروزه ای، آبی، سبز آبی، سبز |
| رنگ خاکه | آبی مایل به سفید |
| شفافیت | اوپاک |
| رخ | خوب – معمولا بدون رخ |
| شکستگی | شکننده و صدفی |
| جلا | روغنی تا نیمه شیشه ای |
| ضریب شکست نور | 1.61 – 1.62 |
| شکست دوگانه | +0.040 |
| سختی موس | 6 – 5 |
| وزن مخصوص | 2.6 – 2.9 |
| فلورسانس | سبز، زرد، آبی روشن |
