سنگ زبر جد یا پریدوت جزو معدود سنگهایی است که به رنگ سبز زیتونی دیده می شود. سنگ پریدوت یکی از سنگهای باستانی خاورمیانه است که بیش از 4000 سال استخراج می شده و در گذشته از خواص سنگ زبرجد به عنوان طلسم خوش شانسی و افزایش ثروت و نعمت نیز استفاده می شد. این گوهر به علت رنگ خاص زیتونی خود در علم معدن شناسی به کانی الوین (Olivine) نیز شناخته می شود.
تاریخچه سنگ پریدوت یا زبرجد
سنگ پریدوت دارای سابقه مکتوب بسیار طولانی است و در پاپیروسهای قدیمی استخراج آن در ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد، ثبت شده است. برخی مورخین مشکوک هستند که بعضی از زمردهای مورد استفاده کلئوپاترا (ملکه مصر) پریدوت بوده است. ّحدود سیصد سال پیش فرانسوی ها این کانی را پریدوت نامگذاری کردند.
برخی گفته اند از زبان عربی Faridat به معنی سنگ گوهر و یا از زبان یونانی Peridona به معنی “غنی از نعمت” گرفته شده است. در گذشته نیز به تمامی گوهرهای سبز رنگ از جمله سنگ پریدوت، کریزولیت (Chrysolite) می گفتند که در زبان یونانی به معنی طلا می باشد.
مصریان قدیم این کانی را Topazian نامیدند زیرا تنها منبع شناخته شده آن زمان در “جزیره توپازیان” که به “جزیره زبرجد” نیز معروف بود در دریای مه آلود سرخ قرار داشت. به همین دلیل در گذشته به آن توپاز نیز می گفتند. در قرون وسطی صلیبیان آن را با خود به اروپا آوردند و در کلیساها مورد استفاده قرار می گرفت ولی در میان عامه مردم نیز بسیار مورد توجه و علاقه بود.
مشخصات کانی شناسی پریدوت (زبرجد)
پریدوت گوهرسنگی شفاف از خانواده الیوین (Olivine) با سختی 6.5 تا 7 است که گروهی از کانیهای سیلیکاته سرشار از آهن – منیزیم را تشکیل میدهند. زبرجد جزو نادر گوهرهایست که با تک رنگ سبز زیتونی مشخص می شود. این گوهر دارای کلیواژ ناقص، جلای شیشه ای و شکست نور 1.690 تا 1.654 می باشد.
اُلیوین که پریدوت یکی از انواع آن است، کانی متداول سنگهای مافیک و اولترامافیک بوده و اغلب در لاواها و بیگانه سنگهای پریدوتیتی گوشته زمین که توسط لاواها به سطح زمین راه پیدا می کنند، یافت می شوند؛ اما تنها در بخش های کوچکی از مناطق نامبرده شده، پیدا می شود.
در روسیه نگین های پریدوت تراش داده شده ای که به نگین جواهر آسمانی معروف هستند وجود دارند که بلورهای آن از شهاب سقوط کرده و در شرق سیری در سال 1749 بدست آمده اند. همچنین در سنگ های آسمانی نیز دیده شده است. جالب است بدانید در سال 2003 دانشمندان سنگ پریدوت را در سیاره مریخ کشف کردند!
رنگ سنگ زبرجد چگونه است؟
مدت های درازی زبرجد به دلیل داشتن رنگ سبز درخشان در زیر نور مصنوعی، «زمرد شب» نامیده می شد. شدت رنگ سبز در سنگ زبرجد به میزان آهن موجود در ساختمان بلورین بستگی دارد و از این رو رنگ این گوهر ممکن است از زرد تا زیتونی و به سمت سبز متمایل به قهوه ای تغییر پیدا نماید. پدیده چند رنگ در این گوهر برخلاف سنگهای دیگر بصورت چند رنگی مشاهده نمی شود و درواقع به علت ساختار شیمیایی خود ایدیوکروماتیک (رنگ ثابت) است.
سنگ زبرجد پدیده فلورانس ندارد. فرم کریستالی آن ارتورومبیک بوده و معمولا آن را بصورت صفحه دار(مختلط و تراش پله وار)، کابوشن و مهره تراش می دهند. جواهر شناسان معمولا از دیدن نوع بزرگ این گوهر شگفت زده می شوند زیرا معمولا بصورت کوچک وجود دارد. از انواع کمیاب این کانی زبرجد چشم گربه ای و ستاره ای می باشد.
چگونه پریدوت یا سنگ زبرجد اصل را تشخیص دهیم؟
عموما ساخت نوع مصنوعی و سنتتیک آن در آزمایشگاه مقرون به صرفه نمی باشد هرچند که به ندرت انواع پریدوت های تیره رنگ را می توان با حرارت دادن به رنگ روشن تر و کمرنگتری تبدیل نمود. پدیده شکست دوگانه قوی در این کانی مشخصه خوبی برای تشخیص آن است.
اگرچه اليوین کانی نسبتا فراوانی است که به صورت دانه های کوچک غیر قابل استفاده زینتی یافت میشود اما پریدوت نسبتا کمیاب است. معمولا در سطح زمین سنگهای غیر ارزش جواهری الوین دیده می شود هرچند که برخی از انواع درخشان آن برای نگین کاری مناسب اند. بلورهای بزرگ فورستریت (نوعی الیوین) که اغلب قابلیت برش و استفاده به عنوان گوهرسنگ پریدوت را دارند، کمیاب هستند و این دلیل گران بها بودن آن است.
در تصویر بالا اینکلوژن های سوزنی شکل در زبرجد که از جنس کانی های Ludwigite و vonsenite را مشاهده می کنید. در بلورها و نگین های ضخیم می تان دوبله بودن اضلاع قسمت زیرین بلور یا نگین را با چشم غیر مسلح نیز مشاهده نمود. پریدوت ممکن است با بلورهای سبز رنگ مشابه کریزوبریل، دمانتوئید یا گارنت سبز، دیوپسید، مولداویت، پرازیولیبت، پرنیت، سینهالیت، زمرد، اسپینل مصنوعی و ایدوکراز اشتباه شود.
منابع و ذخایر سنگ پریدوت
مهمترین یافته تاریخی پریدوت در جزیره آتشفشانی سنت جان St. John’s Island در دریای سرخ، در 300 کیلومتری شرق آسوان قرار دارد. در استرالیا، برمه(موگوک)، چین، مصر، مکزیک، نروژ، پاکستان، سریلانکا، آمریکا(اریزونا، نیومکزیکو، هاوایی) و ویتنام از مهمترین منابع و ذخایر سنگ زبرجد می باشند. شکار سنگ پریدوت در شب انجام می گیرد زیرا در نور ماه درخشندگی قابل توجهی دارند.
در جزیره Zeberget گفته شده به علت وجود مار، شکار این گوهر بسیار خطرناک است. در پاکستان به وفور سنگ زبرجد در غرب کوه های هیمالیا و در ارتفاع 15 هزار فوتی یافت می شود. البته این مناطق تحت حفاظت دولت پاکستان قرار دارند. گوهرهای این منطقه و همچنین کشمیر بسیار کمرنگ ولی درخشان بوده و بیشتر شبیه رنگ سیب سبز یا لیمو هستند.
بطر کلی منابع این گوهر در سرتاسر جهان وجود دارد. بعد از برمه میانمار، ایالات متحده آمریکا برای سالیان دراز بزرگ ترین تولید کننده سنگ پریدوت بود. ارزش محصولات آن در سال ۱۹۹۳ به 1.5 میلیون دلار رسید. امروزه آمریکا بر سر به دست آوردن رتبه بزرگترین تولید کننده دنیا رقابت سختی با چین و پاکستان دارد.
بزرگترین سنگ زبرجد در جهان
پریدوت به وزن ۲ تا ۳ قيراط، گوهری گران بها محسوب می شود و یک نمونه خوب به وزن ۸ قیراط بسیار کمیاب است. سنگ های به این وزن، نمونه های کلکسیونی و موزه ای هستند. در انستیتو اسمیتسونین در واشنگتن دی سی، یک قطعه زبرجد به وزن 311.8 قیراط نگهداری می شود.
عموما قیمت سنگ زبرجد در اندازه های بالا تر از 20 قیراط کاملا گران قیمت و کمیاب هستند و در اندازه های بالاتر از 50 قیراط افزایش چشمگیری در قیمت خود دارند. پریدوت های خیلی درشت باکیفیت خوب از نهشته هایی در میانمار که به دلیل سنگهای ۲۰ تا ۴۰ قیراطی باکیفیت و رنگ عالی معروف بودند، به دست می آمد.
نحوه نگهداری پریدوت چگونه است؟
پریدوت سنگی شکننده است و در مقابل حرارت و مواد شیمیایی حساس است. بنابراین از مواد آرایشی آن را دور کنید. درخشش آن شیشه ای یا روغنی است و تحت تاثیر اسید سولفوریک تجزیه می گردد. این گوهر در برابر فشار زیاد مقاوم نیست و در برابر ضربه غالبا با پوشش نازک فلزی پوشانیده می شود.
