سنگ یاقوت سرخ
یاقوت سرخ یا روبی (Ruby) گوهری با انواع رنگ قرمز و سختی 9 در مقیاس موهس می باشد. سنگ یاقوت سرخ همانند یاقوت کبود از خانواده کروندوم (Corundum) می باشد. تا 200 سال پیش تصور می شد روبی از نظر ترکیب شیمیایی مشابه اسپینل قرمز (Red Spinel) و گارنت قرمز در یک گروه کروندوم قرار دارند. هنگام تشکیل روبی و سفایر به جز اکسید آلومینیوم خالص و عناصر رنگزا، عناصر همراه دیگر، سنگ ها و سیالات درگیر و مذابهای مختلف می توانند همراه با این یاقوت تشکیل شوند یا به دام بیفتند. اگر یاقوتهای کشورها و منشأ های مختلف هیچ گونه تفاوتی در عناصر همراه و ناخالصی درون آنها نداشتند قطعا تفاوت رنگ و شفافیت و پیرو آن تفاوت ارزش وجود نداشت. گاها سنگ مادر یا میزبان یاقوت سرخ کلسیت یا دولومیت (Dolomite) است که خود در اثر دگرگونی مجاورتی با مواد مذاب یا توده های گرم درون عمق زمین از سنگ آهک اولیه تشکیل می شود. برخی محتویات کانی های میهمان مثل روتیل (بلورهای سوزنی ریز) باعث جلای ملایم و ابریشمی در روبی می شوند. چنانچه مقدار کانی روتیل در محتویات آن زیاد باشد و به صورت کابوشن تراشیده شود پدیده زیبای چشم گربه ای یا آستریوم در یاقوت بوجود می آید که ارزش جواهر را چند برابر می کند.
در جدول زیر مشخصات سنگ یاقوت سرخ آمده است:
| جدول خصوصیات سنگ یاقوت سرخ | |
|---|---|
| ترکیب شیمیایی | کروندوم – اکسید آلومینیوم همراه کرومیوم- Al2O3:Cr |
| رنگ | قرمز با شدت مختلف |
| رنگ خاکه | سفید |
| شفافیت | شفاف تا مات |
| کلیواژ | ندارد |
| جلا | شیشه ای |
| ضریب شکست نور | 1.778 – 1.762 |
| شکست دوگانه | 0.008 |
| سختی موهس | 9 |
| وزن مخصوص | 4.05 – 3.97 |
| سیستم کریستالی | تریگونال |
| فلورسانس | در طول موج بلند قرمز رنگ |
علت رنگ قرمز یاقوت
کروندوم به خودی خود تقریبا بی رنگ است و عامل رنگ دهنده در روبی عنصر کروم است و همانطور که قطعا دیده اید سایه هایی قهوه ای رنگ در یاقوت سرخ وجود دارد دلیل آنها مقدار بسیار کمی از فلز آهن در ترکیب شیمیایی آنها است. تقریبا در هر معدنی یک نوع رنگ روبی مختص خود را دارد و فرمول خاصی برای تعیین رنگ آن بر اساس مکان وجود ندارد. معمولا پراکندگی رنگ در سرتاسر نقاط روبی متفاوت است و لکه های قرمز یا نوارهایی در آن مشاهده می شود. بهترین رنگ روبی رنگ قرمز خالص است. اصطلاحاتی رایج در بازار جواهرات مانند یاقوت برمه یا یاقوت سرخ سیامی در واقع بخاطر کیفیت بالای رنگ آن است نه به خاطر مکان استخراج آن.
ارزش دو یاقوت هم وزن بیست قیراطی در بهترین کیفیت (سافایر کشمیر یا روبی برمه) با نمونه یاقوتی به همان مشخصات کانیایی ولی در بدترین کیفیت گوهری (مانند برخی یاقوت های هند و آفریقا) می توانند تا ده هزار برابر تفاوت داشته باشد، گوهر اولی قیراطی 20 هزار دلار و دومی کمتر از دو دلار.
روش استخراج روبی
یاقوت سرخ را می توان از شکافها و کانال های بسیار ریز و حفره های کوچک همانند سایر کانی های دیگر پیدا کرد. استخراج این سنگ از معادن ذخیره اولیه از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نیست و ترجیحا به صورت ابتدایی و از طریق معادن ثانویه رسوبی استخراج می شود. این روش قدیمی صدها سال است که از طریق شستن شن و ماسه های رسوبی کف رودخانه جهت یافتن این گوهر انجام می شود.
منابع و معادن سنگ یاقوت سرخ در جهان
ذخایر مهم یاقوت در برمه، ویتنام، تایلند، پاکستان، سریلانکا و تانزانیا می باشد که از بین آنها مهمترین ذخایر معدن موگوک (Mogok) در برمه است. در این معدن لایه های رسوبی حاوی یاقوت قرمز در عمق چند متری زمین و گاهی 8 متر قرار دارند. در حین استخراج یاقوت سرخ ممکن است کانی هایی نظیر بریل، تورمالین، یاقوت کبود، اسپینل، توپاز، زیرکن، مون استون، گارنت و کیانیت همراه آن یافت شود.
تعیین ارزش گذاری کیفیت یاقوت سرخ
1-رنگ که خود شامل رنگ، تیرگی و روشنی رنگ و غلظت رنگ می باشد.
2- پاکی از بسیار پاک تا ناپاک و پر از ناخالصی: پاکی یاقوت برای ارزش گذاری بسیار اهمیت دارد ولی حد تشخیص چشمی برای این امر کافی است به گفته دیگر یافتن نمونه های از روبی که در حد مطالعات میکروسکوپی هم ناخالصی نداشته باشند و در اصطلاح گوهر شناسی (Loup clean) و یا (VVS (Very very slightly includedباشد بسیار کم یاب هستند. یاقوتی که بسیار ناپاک و اساسا اوپک باشد هرچند که بدون بهسازی باشد ولی ارزش مادی ندارد.
3-کشور تولید کننده (مانند برمه، سیلان، تایلند، ویتنام، هند، استرالیا، کنیا و …) که یکی از مهمترین فاکتورها است برای مثال ارزش یک نگین روبی برمه با کیفیت متوسط و وزن یک قیراط می تواند از یک نگین روبی آفریقا به وزن بیست قیراط و با کیفیت بالا بسیار ارزشمند تر باشد.
4- وزن (که به قيراط بیان می شود و اگر دو یاقوت در باقی فاکتورها یکسان باشند با افزایش وزن ارزش نمونه بزرگتر تصاعدی بالا می رود)
5- کیفیت تراش که باعث ارزش افزوده زیادی می شود. از آنجایی که روبی جزو انواع کمیاب در جواهرات است و معادنی که نوع با کیفیت آنها جهت تراش دارند بسیار محدود هستند از این جهت تراش و شکل دهی اولیه آنها باید با هدف حداکثر وزن درنظر گرفته شود. سنگ یاقوت قرمز نتراشیده و مات دارای درخشش کم و جلایی روغنی شکل است ولی بعد از تراش درخشش آن حتی ممکن است به اندازه برلیان الماس نیز برسد.
6- موارد خاص تاریخی مانند یاقوتهایی که در تاجها و نیم تاجها به کار رفته اند و خود روایت کننده تاریخ یک کشور هستند.
