سرپانتین چیست|مشخصات گوهرشناسی سرپانتین|نحوه تشکیل سرپانتین

​سرپانتین چیست؟

سرپانتین (Serpentine) نام خود را از “serpent” که به معنی “مار” است گرفته شده زیرا طرح‌های روی سنگ یادآور پوست مار می‌باشد. به همین دلیل در بازار ایران گاهی به آن “مارسنگ” نیز میگویند. از نظر کانی شناسی سرپانتین یک کانی منفرد نیست. بلکه نامیست برای گروه بزرگی از کانی‌های معدنی که از این فرمول کلی تبعیت میکنند: X)2-3(Y)2O5(OH)4)

در این فرمول ، X یکی از فلزات زیر است: منیزیم ، آهن ، نیکل ، آلومینیوم ، روی یا منگنز و Y سیلیکون ، آلومینیوم یا آهن خواهد بود. بنابراین فرمول تعمیم یافته متناظر با آن میشود: Mg,Fe,Ni, Mn,Zn)2-3(Si,Al,Fe)2O5(OH)4)

سرپانتین سیلیکات مگنزیم ترکیبی با کیفیت جواهر به رنگ سبز، سبز مایل به زرد یا سبز مایل به قهوه ای است.
نام این سنگ برگرفته از رنگ سبز مار است.
سرپانتین فقط یک سنگ جواهر نیست بلکه گروهی از مواد معدنی متشکل از بیش از 20 عضو مرتبط به هم است.
با وجود اینکه سرپانتین های مختلفی وجود دارد دو نوع متراکم سرپانین شامل آنتی گوریت و کریزولیت هستند.
آنتیگوریت نمونه پهن سرپانتین است که محکم تر از کریزولیت است.
کریزولیت گروه لایه ای مواد معدنی سرپانتین است که می توان آنرا به چهار دسته مختلف بر اساس بلورسازی تقسیم کرد.
کریزولیت های ریز یکی از انواع آسبستوز است، آسبستوز به سنک معدنی با رشته های بلند فته می شود.
از انجا که آسبستوز برای سلامتی خطر دارد فقط نوع آنتیگوریت سرپانتین به عنوان سنگ جواهر استفاده می شود.
سنگ های معدنی سرپانتین نمونه هایی از پریدوتیت و پیروکسین هستند
و از آنجا که در بسیاری از موارد تغییرات ایجاد شده در این سنگ ها ناتمام مانده است خواص فیزیکی هر نمونه با دیگر تفاوت زیادی دارد.
سرپانتین باکیفیت جواهر را معمولا سرپانین برتر یا گرانبها می نامند.

سرپانتین چگونه تشکیل میشود؟

پیدایش سرپانتین ها مدیون فرایندهای زمین شناسی‌ای در حدود چیزی کمتر از 440 میلیون سال پیش در اعماق است. کانی‌های سرپانتین در جایی ایجاد می شوند که پریدوتیت ، دونیت و سایر سنگهای اولترامافیک دچار دگرگونی هیدروترمال می شوند. سنگهای اولترامافیک در سطح زمین نادر هستند اما در موهوی پوسته اقیانوسی ، مرز میان پوسته و گوشته زمین به وفور یافت می شوند.

آنها در مرز ورقه های همگرا دگرگون می شوند که در آن یک صفحه اقیانوسی به داخل گوشته پایین فشار می آورد. این جایی است که آنها تحت دگرگونی هیدروترمال قرار می گیرند. منبع آب برای این فرآیند ، آب دریا است که در سنگها و رسوبات تختال اقیانوسی ریخته می شود. در طی دگرگونی هیدروترمال ، کانی‌های الیوین و پیروکسن به کانی‌های معدنی سرپانتین تبدیل یا جایگزین می شوند. برخی از سنگهای دگرگونی تولید شده در اینجا تقریباً به طور کامل از گروه سرپانتین‌ها تشکیل شده اند. این سنگ های غنی از سرپانتین به عنوان “سرپانتینیت” شناخته می شوند. مناطق وسیعی از سطح زمین توسط سرپانتینیت ها پوشانده می شوند. این مناطق نزدیک مرزهای ورقه‌ای همگرا کنونی یا قدیمی رخ می دهد. آنها مکانهایی هستند که بقایای یک صفحه اقیانوسی در سطح پدیدار میشوند. قسمت باقیمانده صفحه یا به زمین رانش و یا به لبه توده خشکی برافزوده می شود ، یا اینکه در اثر بالا آمدگی و در معرض هوا فرسایش میابد. این مناطق در معرض صفحه اقیانوسی به عنوان افیولیت شناخته می شوند. آنها اغلب منبع کانی‌های ارزشمندی هستند که ممکن است شامل مگنیتیت ، کرومیت ، کریزوپراز ، یشم و سرپانتین باشد.

نحوه تشخیص سرپانتین:

سرپانتین سیلیکات مگنزیوم با نمونه های مختلف حاوی آهن است.
سایر عناصر در مقدارهای کوچک نیز ممکن است وجود داشته باشند مانند کرومیوم، نیکل و کوبالت.
بیشتر سنگ های سرپانتین نیمه شفاف تا مات و با میزان سختی 2.5 تا 5.5 بر اساس ترکیب دقیق شان هستند.
سرپانتین نسبتا نرم و روشن با چگالی خاص 2.44 تا 2.62 است که کمتر از کوارتز است.
بیشتر سرپانتین ها حاوی ناخالصی های کلسیت هستند.
این ناخالصی ها لکه های سیاه یا سفید را ایجاد می کنند.
وقتی صیقل داده شوند، درخششان از روغنی تا ابریشمی متغیر می شود.
گاهی آنرا با یشم نفریت اشتباه می گیرند اما نفریت بسیار سخت تر، محکم تر و با شفافیت روغنی کمتر است

محدوده رنگ در سرپانتین:

سرپانتین معمولا سبز است اما از سفید یا زرد به خاکستری و از قهوه ای به سیاه متغیر استو بیشتر سنگ های سرپانتین رگه دار یا لکه دار هستند و ممکن است درخشندگی متغیری داشته باشند که به زاویه دید بازمی گردد.

معادن سرپانتین در کجا قرار دارد؟

گونه های سرپانتین در مکان های مختلفی از جهان مانند کانادا، افغانستان، قبرس، یونان، انگلیس، چین، روسیه، فرانسه، کره، استرالیا، هند، میانمار، نیوزلند، نروژ، ایتالیا و آمریکا یافت می شوند.

سرپانتین را چگونه برش می دهند؟

سرپانتین را معمولا به شکل کوژ برش می دهند یا به عنوان سنگ جواهر تزئینی تراش می دهند.
متداول ترین شکل ها بیضی و دایره هستند.
بیشتر سنگ های سرپانتین دارای طاق هستند که با آن می توان شکل های موردنظر را ایجاد کرد.

مشخصات  گوهرشناسی سرپانتین:

فرمول شیمیایی: Mg6[(OH)8lSi4O10];Basic مگنزیم سیلیکات
شکل بلورها: بلورش چلیپایی، بلور ریز

رنگ: سبز، مایل به زرد، قهوه ای

سختی: 2.5 تا 5.5
شاخص انکسار: 1.560 تا 1.571
چگالی: 2.44 تا 2.62
شکاف پذیری: ندارد
شفافیت: نیمه شفاف تا مات
انکسار دوگانه یا شکست نوردوسویه: 0.008 تا 0.014
درخشندگی: روغنی، مومی، ابریشمی
شب نمایی: ضعیف، سبز رنگ

بارزترین خصوصیات فیزیکی سرپانتین ، رنگ سبز ، شکل طرح دار و سطح لیز آن است. این سنگ همچنین به داشتن نورگذری مات، درخشش مومی ، قابلیت تراش به اشکال مختلف و توانایی خوب صیقل خوردن شناخته شده است. این خصوصیات آن را جهت استفاده به عنوان به یک سنگ نیمه قیمتی ، کاربردهای معماری و سنگهای زینتی محبوب تبدیل کرده است.

انواع مختلف سرپانتین:

برای اشاره به انواع سرپانتین نام های مختلفی مانند باستیت، بوونیت، کونمارا، ورد آنتیک و ویلیمسایت استفاده می شوند.
اصطلاحاتی مانند یشم جدید، سرپانتین برتر و سرپانتین گرانبها نیز استفاده می شوند اما در گوهرشناسی اعتبار ندارند.
چشم ببری آریزونا و کالیفرنیا اسامی هستند که برای سرپانتین های موجود در آمریکا که لایه لایه هستند، استفاده می شوند.

موارد مشهور سرپانتین:

آسبستوز: سرپانتین کریزوتیل لایه ای و بسیار باریک
باستیت: سرپانتین ابریشمی و درخشان
بوونیت: سرپانتین بزرگ و سبز رنگ با لایه های متراکم
کونمارا: سنگی متشکل از مرمر و سرپانتین
دیویلیت: سرپانتین کریزوتیل با رگه های استیونسیت یا مواد معدنی طلقی که به عنوان سنگ جواهر درنظر گرفته می شوند
گارنیریت: سنگ معدنی سرپانتین سبز و پر از نیکل که گاهی به آن نپویت نیز می گویند
رتینالیت: سرپانتین آنتیگوریت با درخشش بسیار روغنی همراه با رنگ زرد
ریکولیت: صخره ای متشکل از سرپانتین و ذرات ریز
ساتالیت: صخره سرپانتین لایه ای که خاصیت چشم گربه ای دارد
سرپنتینیت: صخره ای متشکل از مواد معدنی سرپانتین و رگه های پیروکسین، اولیوین، مگنتیت، کالسیت، دولومیت و آمفیبول
ورد آنتیک: صخره سبز رنگ سرپانتین با رگه های سفید کالسیت
ویلیامسیت: سرپانتین سبز روغنی که با لکه ها یا ناسرگی های سیاه همراه است.

​