سنگ اوپال چیست|مشخصات گوهرشناسی سنگ اوپال|انواع رنگ اوپال

سنگ اوپال چیست؟

اوپال سنگی جذاب از ترکیبات سیلیس و مقادریر مختلفی آب است که کره های نانو سیلیکونی کوچک آن با بازی رنگهای درخشان خود ویژگی منحصر به فردی به آن داده اند. در گذشته بیش از 90% اوپال های گرانبهای جهان از استرالیا تولید می شدند. با این حال با پیدایش منابع فراوان اوپال در اتیوپی با بازی رنگ خوب، رقابت تولید بین این دو ناحیه از جهان تقسیم شده است. در گذشته باورهای باستانی زیادی درمورد قدرت ها و خواص سنگ اوپال وجود داشت. از طلسم های سیاه تا نیروی خوشبختی باعث شده جایگاه تاریخی خاصی بین فرهنگ های مختلف داشته باشد.

اوپال به چه معناست؟

در زبان هندی اوپال به معنی “سنگ” و در زبان لاتین “Opalus” و در یونانی “Opallios” هر دو به معنای “دیدن تغییر رنگ” است.  این گوهرسنگ مخصوصا نوع درشت آنها نزد اروپاییان بطور سنتی مورد توجه قرار می گرفت. حتی ناپلئون بناپارت نیز به این گوهر اهمیت می داد و به همسرش ژوزفین اوپال قرمز درخشان به وزن 140 گرم هدیه داد. وی آن را The Burning of Troy نامگذاری کرد. در قرون وسطی زنان بلوند با موهای قرمز (بخصوص اسکاندیوناوی) بر این باور بودند که گردنبند اُپال قرمز به از بین رفتن رنگ موهای قرمزشان جلوگیری می کند!

نحوه تشکیل سنگ اوپال:

برخی سنگ اوپال را یک سنگ رسوبی و جایگزین کانی های قابل حل و فسیل درنظر میگریند زیرا در آبهای گرم حرارت پایین غنی از سیلسیوم در شکافت ها، آتشفشانی و دگرگونی و حفره های سنگهای اطراف رسوب گذاری تشکیل می شود. اُپال را می توان به مبدل سنگ به چیزهای دیگر دانست مثلا سلول های چربی در درختان خشک و مدفون شده را در خود حل، همراه و جایگزین می کند و یا صدف ها و جانوران ماقبل تاریخ را به سنگ تبدیل می کند.

منابع اوپال در کدام مناطق قرار دارد؟

استرالیا بزرگترین منابع اوپال های باکیفیت جهان را در اختیار دارد و معادنی که در مناطق کوبرپدی، نیوساوت ویلز، لایتینگ ریج، وای تکلیف و کوئینزلند وجود دارند جزو تولید کنندگان برتر اُپال جهان می باشند. کوئینزلند استرالیا دارای بولدر اُپال قلوه سنگی است که شامل رگه های نازک اُپال در سنگ آهن یا ماتریس سنگ ماسه می باشند. بولدر اپال استرالیا در هیچ جای دیگر دنیا وجود ندارد و بسیار با ارزش می باشند. بعد از استرالیا، مکزیک بزرگترین تولید کننده اپال جهان می باشد. و اوپال آتشین و آبدار از مهمترین تولیدات آن می باشد و کانی های این منطقه از اُپال های استرالیایی شفاف تر اند. برزیل نیز در استان Piaui و Manaus که در شمال آن واقع شده اند دو معدن مهم اپال گرانبها می باشند. حتی سنگهای نوع اُپال سفید این منطقه آنقدر شبیه اوپال سفید استرالیایی هستند که گاه در بازار با این نام ارئه می شوند. اُپال برزیلی بسیار بادوام است، پوسته پوسته و ترک نمی خورد و پدیده بازی رنگها را بخوبی نشان می دهد.

مشخصات گوهرشناسی اوپال چیست؟

اوپال سنگی از جنس ماده سیلیکات های آبدار (3 – 10% آب در نوع گرانبها) و با ساختار شکلی آمورف (بی نظم) است. این گوهر دارای سختی 6.5 تا 5.5 در مقیاس موس و شفاف تا نیمه شفاف، وزن مخصوص 1.98 تا 2.20، رنگ خط سائیدگی سفید و جلای شیشه ای می باشد. ناخالصی ها در این کانی شامل فیلم های نازک رنگی، کریستال های کوچک منشوری که در نوع مکزیک دیده می شود و اوپالسنس در نوع شیری رنگ هستند. پدیده بازی رنگ در این گوهرسنگ به دلیل شکست نوری بین گلوله های سیلیسی بوجود می آید. اوپال سیاه پدیده فلورسانس ندارد ولی نوع سفید آن می تواند درخشندگی سفید رنگ یا فلروسانس داشته باشد. این کانی ممکن است همراه ماسه سنگ، مارل، لیمونیت، ریولیت و بازالت یافت شود. اُپال های کامن در کنار انواع قلوه ای و ماتریکسی مشاهده می شوند.

جدول خصوصیات سنگ اوپال
ترکیب شیمیایی	سیلیکات آبدار SiO2·nH2O
سیستم کریستالی	آمورف
رنگ	همه رنگها بعضا همراه بازی رنگ
رنگ خاکه	سفید
شفافیت	شفاف تا مات
رخ	ندارد
شکستگی	استخوانی صدفی و شکننده
جلا	شیشه ای تا صمغی
ضریب شکست نور	1.52 – 1.37
شکست دوگانه	ندارد
سختی موس	6.5 – 5.5
وزن مخصوص	2.5 – 1.98
فلورسانس	در اوپال سفید به رنگ سفید متمایل به آبی-قهوه ای تا سبز

 

سنگ اوپال در طبیعت به چه اشکالی دیده می شود؟

این گوهرسنگ با توجه به نوع تشکیلش مثلا در استرالیا همراه (ماسه سنگ یا بولدر)، اندونزی و آمریکا (ولکانیک)، گواتمالا و هندوراس و مکزیک (لاواهای تجزیه شده) می توان به سه دسته تقسیم بندی نمود:

• 1- اُپال قلوه سنگی (Boulder Opal) که چسبیده شده به سنگ مادر و بصورت رگه یا قطعه ای یافت می شود.
• 2- اُپال ماتریکس که آمیخته شده با سنگ مادر بوده و به شکل رگه دار و تکه ای یافت نمی شود.
  

• 3- اُپال خالص (Solid Opal) که از صد درصد اُپال خالص تشکیل شده و دارای زمینه تیره رنگ است.

انواع رنگ اوپال:

 

1- اوپال با پس زمینه تیره:

• سیاه: پس زمینه آن بسیار تیره می باشد و بهمین دلیل در برابر منبع نور بازی رنگ ها در آن کاملا مشهود است بنابراین اوپال سیاه می تواند بسیار گران قیمت و هر نگین آن تا ده ها هزار دلار در قیراط ارزش داشته باشند.
• اُپال نیمه سیاه: این نوع نیز زمینه خاکستری تیره یا رنگ تیره دارد. در مقابل نور نیمه شفاف تا شفاف می باشد.
• کریستال – سیاه: همانند اُپال نیمه سیاه است ولی در حالت عادی بازی رنگ را نشان می دهد.
• خاکستری: این نوع با زمینه تیره و بازی رنگها هنگامی که سنگ را بالا بگیرید و به آن نگاه کنید اوپاک بنظر میرسد.

2- اوپال با پس زمینه روشن:

 

• اُپال کریستالی: این نوع دارای بازی شدید رنگها و شفاف تا نیمه شفاف و بدنه ای روشن است.
• اُپال نیمه کریستال: نیمه شفاف، بازی رنگها و رنگ پایه روشن
• اوپال سفید: کدر تا اوپاک با زمینه سفید و پدیده بازی رنگها، اوپال سفید حجم زیادی از بازار را شامل می شود
• اپال آبدار ژلی (Water Opal): این نوع دارای رنگهایی شامل بی رنگ، ارغوانی، شیری، آبی یا آبی سبز می باشد ولی برخلاف اُپال سفید دارای بازی رنگ خیلی ضعیف و کم ارزشتر از نظر قیمت می باشد.
• اوپال آتشین: این نوع همان اُپال آبدار است با زمینه قرمز و معمولا پدیده بازی نور ندارد و چنانچه این پدیده مشاهده شود آن را بصورت کابوشن می تراشند. نیمه شفاف تا شیری رنگ، ته رنگ های متفاوتی از قرمز، نارنجی و یا زرد از ویژگی های آن می باشد.

اکنون می پردازیم به بررسی انواع سنگ اوپال:

 

سنگ اوپال کامن:

این نوع معمولا مات و بدون درخشندگی بوده و دارای اسامی متعددی در بازار جواهرات می باشد از جمله:

• اُپال عسلی (Honey Opal) که به انواع زرد آن گفته می شود.
• اُپال پراز یا کریزواپال(Chryso Opal) که انواع مات و بی رنگ نزدیک به قهوه ای با درخشندگی موم مانند است.
• اُپال شیری که مانند مروارید نیمه شفاف و شیری رنگ است و به نوع مات آن اُپال چینی گفته می شود.
• اُپال خزه ای (Moss Opal) به نوعی که دارای اشکال درختی شکل باشد گفته می شود.

سنگ اوپال آتشین:

این نوع به دلیل رنگ نارنجی خود آتشین گفته می شود. اوپال آتشین در مقابل فشار خیلی شکننده و حساس می باشد. در این کانی پدیده اپالسنس دیده نمی شود و غالبا غیر شفاف هست. نمونه های گران قیمت و کمیاب آن شفاف و بدون ناخالصی هستند. منابع این کانی در مکزیک، گواتمالا، استرالیا، برزیل، هندوراس، ترکیه و ایالات متحده وجود دارند.

سنگ اوپال گرانبها:

این نوع همیشه دارای آب حتی تا 30% وزن خود است ویژگی با ارزش پدیده اپالسنس یوده و رنگهای آن در زوایای مختلف طیف نوری به شکل های متفاوتی دیده شود. بلورهای ریز اکسیدی از جنس ماده سیلیسی با نام اپالین (Opaline) که درواقع نقاطی از اوپال ارزشمند در لایه های متفاوت که از سنگ میزبان حاصل می شوند باعث ارزشمندی این کانی شده است. بیشتر رگه های این نوع گوهرسنگ در استرالیا به ضخامت یک تا دو میلیمتر می باشند. از ذخایر آن می توان به کوئینزلند، چک اسلاواکی، برزیل، گواتمالا، هندوراس، ایالات متحده و ژاپن نام برد. این نوع اُپال را به صورت کابوشن تراشیده تا بازی رنگها کاملا مشهود شود.

اپال ارگون:

این نوع تنها در تپه اپال در ارگون آمریکا یافت می شود. این سنگ تصادفی توسط یک چوپان حدود 100 سال پیش کشف شده و اغلب شفاف با سایه مایل به آبی دیده می شود اما ممکن است به قرمز یا زرد و به ندرت آتشین نیز نمایان شود.

اپال اویهی آبی:

این نوع نیز در سال 2003 در ارگون آمریکا کشف و رنگ آبی سیر آن از نظر سایه رنگ شبیه کلسدونی آبی باکیفیت سات.

جیراسول یا اُپال خورشیدی:

این نوع مانند اوپال آتشین شفاف و تقریبا بی رنگ است و درخشندگی متمایل به آبی و زمینه رنگ قرمز دارد.

اوپال آبدار مکزیکی:

این نمونه نیز نوعی اوپال آتشین بوده که فقط در مکزیک وجود دارد و به صورت شفاف و بی رنگ متمایل به قهوه ای دیده می شود.

اوپال اتیوپی:

امروزه اتیوپی دومین تامین کننده بازار اوپال در جهان را دارد. تا قبل از یافتن ذخایز اوپال اتیوپی، تنها ذخایر بزرگ اوپال در صد سال گذشته مربوط به استرالیا بود که 95 درصد اوپال های بازار از این معادن تولید میشد. کشفی کوچک در سال 1994 ، اتیوپی را در نقشه اوپال جهانی قرار داد. به دنبال آن اکتشافات مهمی در سال 2013 تا 2018 اتفاق افتاد. این ذخایر اوپال های گرانبها زیبا، اوپال آتشین، اوپال سیاه همراه با بازی رنگ خارق‌العاده در رنگ بندی و طرح های مختلف را شامل میشوند. 

اوپال مصنوعی چیست؟

اولین نوع پایدار مصنوعی در سال 1974 توسط پی یر گیلسون(Gilson) تولید اقتصادی خود را آغاز کرد. تا پیش از این اُپال های سنتز شده آب خود را از دست داده و ترک می خورند. اپال سنتز شده طی فرآیندی چند ماهه بسیار طولانی، میلیونها گلوله بی نهایت کوچک از اجسام کروی سیلیس را باس اختار ستونی و عمودی رسوب گذاری می کند و اوپال مصنوعی شکل می گیرد. در ویدئو زیر با انواع اوپال های مصنوعی و تقلبی با زیرنویس فارسی آشنا می شویم:

چنانچه آب اوپال مصنوعی از دست برود ترکهایی موازی ستون ها بوجود می آید که در حالت بزرگنمایی بالا به سنگ ویژگی شبیه “پوست مارمولک” می دهد. در بزرگنمایی اوپال سیاه گیلسون دانه ها به رنگ جرقه قرمز دیده می شود. این در حالی است که در نوع طبیعی این مورد دیده نمی شود. در نوع دیگر شبهه اُپال وجود دارد که درواقع تکه های بزرگ نوع سنتز شده را به قطعات کوچکتر تقسیم و با ماده تثبیت کننده از مشتقات زیرکونیوم اشباع می کنند. این روش از خشک شدن و از دست رفتن آب در تکه های بزرگ جلوگیری می کند.

عوامل تاثیر گذار در ارزش گذاری سنگ اوپال:

عوامل مختلف شدت رنگ برلیانسی، وجود رنگهایی که خواستار زیادی دارند مثل قرمز، بنفش و ارغوانی و همچنین مقدار قیراط درشتی اوپال می تواند در قیمت آن تاثیر گذار باشد. اینگه نقشهای روی آن مانند دم طاووس (سبز آبی مانند پرهای باز شده طاووس) یا پالت (بوم نقاشی یا لکه رنگی) یا فلورال (نقش روی پارچه های گلدار) باشد نیز در ارزش و قیمت آن تاثیر گذار است. هرچه پس زمینه کانی با ناحیه بالایی متضاد تر یا به عبارتی بازی رنگها در زمینه تیره آن نمایان تر باشد قیمت آن بیشتر است. مورد دیگر لایه مقاوم(Backing) است بدین معنی که در پشت کابوشن به عنوان مثال نوع اوپال قلوه ای معمولا توسط سنگ آهن مقاوم شده و در نوع معمولی خاکستری تیره مقاوم می شود.

 چند روش ابتدایی برای تشخیص اوپال طبیعی:

توجه: قبل از تشخیص باید سنگ را کاملا با پارچه تمیز کرده و خشک نماییم. این روشها ابتدایی بوده و جهت تعیین اصالت به آزمایشگاه گوهرشناسی مراجعه نمایید. 

• از بغل به سنگتان نگاه کنید اگر خط لایه ای دیدید یعنی سنگ شما از دو لایه اوپال روی همدیگر دوبلت یعنی لایه باریکی از اُپال روی یک لایه ماده تیره رنگ تر غیر از جنس اُپال چسبانیده شده است.
• در حالت قبل اگر سه خط دیدید به آن تریپلت یعنی سه لایه چسبانیده روی همدیگر گویند معمولا لایه سوم را از جنس کوارتز بصورت گنبدی شکل روی اوپال طبیعی می چسبانند.
• چنانچه پشت نگین را مشاهده کردید و مثل پلاستیک سخت و به رنگ سیاه یا خاکستری بود بدانید که احتمالا تریپلت را روی پلاستیک سیاه یا شیشه چسبانیده اند. تریپلت را برای انواع قلوه سنگی، سیاه و یا کیفیت پایین تر می چسبانند و تشخیص را دشوار می کند.
• همیشه پیوستگی و ادامه دار بودن نقاط مرزی را سرتاسر زیر نگین چک کنید. اوپال هایی با کیفیت پایینتر دارای سطوح ناهموار و نوع مصنوعی آن کاملا مسطح هستند. این نکته قابل ذکر است که در انگشتر به دلیل دیده نشدن سطوح چسبیده شده روی همدیگر تشخیص برای متخصصان نیز دشوار است.
• گر سطح اُپال شما شیشه ای و انعکاس نور را متفاوت عبور می دهد ممکن است از تریپلت با روکش پلاستیک شفاف و کوارتز در آن استفاده شده و چنانچه از پهلو نیز مشاهده کنید محافظ را می توانید ببینید دقت کنید این قسمت با بحث کریستال اوپال های شفاف طبیعی با بدنه بی رنگ متفاوت هست.
• اوپال های مصنوعی گیلسون رنگهای روشن و تندی در لکه های بزرگ دارند و نقش رنگها در آنها منظم و مانند پوست مار و به صورت ستونی در بغل سنگ است. البته برخی اوپال های اتیوپی نیز مشابه وجود دارد. برای تشخيص باید به آزمایشگاه گوهرشناسی مراجعه کرد.
• چنانچه اُپال شما بعد از مدتی ابری شد احتمالا سنگ شما تریپلت دار بوده است. این حالت مخصوصا در هنگام شنا یا تماس طولانی با آب ایجاد شده و به تدریج لایه چسب ها از بین رفته است.
• اُپال سنتز شده مشابه ویژگی های اوپال طبیعی را داراست و حتما باید زیر میکروسکوپ و الگوی رشد ستون های بسیار ریز گلوله های سیلیسی ته نشین شده را مشاهده کرد.

نحوه نگهداری سنگ اوپال چگونه است؟

همانطور که گفتیم شکننده و از نظر فیزیکی نیز دوامی متوسط تا ضعیف دارد. بنابراین این گوهر را همواره باید دور از گرما و نور مستقیم خورشید و پس از استفاده “فقط نوع خشک استرالیا” در محیطی مرطوب مثل پیچیدن پنبه خیس دور آن نگهداری کنید زیرا ممکن است خشک شده یا ترک بخورد و یا پدیده چند رنگی تضعیف شود. البته این گوهرسنگ ها بسته به نوع معادن مقدار آب متفاوتی را در خود دارا هستند که باید هنگام تراش به آن توجه ویژه ای داشت زیرا حساس تر می باشند. مثلا اوپال سیاه استرالیا معمولا بدون بادوام بوده درصورتی که اوپال سیاه نوادا آمریکا دچار ترک خوردگی شده و ارزش آنچنانی ندارد زیرا به مرور زمان بدتر نیز می شود. برخی از فروشندگان، نگین یا سنگ راف آن را همیشه در ظرف آب قرار می دهند تا هیچگاه آب داخل اُپال خشک نشود. البته نوع کیفیت آن نیز مهم است چون گفته شده این کار به مرور زمان باعث اصطلاحا پفکی شدن سنگ (مخصوصا تریپلت دارها) می گردد. همچنین اوپال آبسان اتیوپی به هیچ وجه نباید در آب قرار بگیرد زیرا به دلیل متخلخل بودن ممکن است به مرور زمان استحکامش کم و ترک بردارد. توجه داشته باشید که این گوهر را با مواد شوینده قوی تر از صابون و همچنین تماس آن با مواد آرایشی بهداشتی دور نگه دارید و از دستگاه پاک کننده اولترسونیک استفاده نکنید.