سنگ تورمالین چیست؟
تورمالین سنگی با بلورهای شش وجهی و سختی 7 تا 7.5 است که در انواع رنگهای مختلف یافت میشود. همین تنوع رنگ باعث شده که در گذشته آن را با سنگهای مختلفی آن را اشتباه بگیرند.
سنگ تورمالین از نظر کانی شناسی چیست؟
تورمالین سنگی با سختی 7 تا 7.5 در مقیاس موهس، خاکه سفید، تورق ندارد، شفاف تا اوپاک بوده و شکستگی در آن شیشه ای تا غیر یکسان است. جلای آن شیشه ای و وزن مخصوص آن 3.11 تا 3.01 می باشد. این کانی دارای پدیده فلورانس ضعیف بی رنگ، سبز مایل به آبی، زرد، سبز – آبی، قرمز ضعیف، قرمز – بنفش، صورتی، قهوه ای، سبز و آبی می باشد. تورمالین ترکیبی از کانی های مرتبط به هم را دربر دارد و بر اساس کاتیون های موجود تغییرات گوناگونی را پذیرا می باشد. از نظر شیمیایی ترکیبی از سیلیکات پیچیده بور، آلمینوم، منیزیوم و آهن است و می تواند شامل الائیت، لیدیکواتیت (Liddicoatite)، دراویت و غیره باشد که شناسایی تک تک آنها در آزمایشگاه غیرممکن است
سیستم کریستالی این گوهرسنگ تریگونال از منشورهای شش وجهی یا سه گوشه و مقداری مدور تشکیل شده است. در واقع این یک کانی پیزوالکتریکی و همیمورفیک بوده که دو سر کریستال آن دارای صفحات پایانی متفاوتی هستند.
معادن سنگ تورمالین در جهان
مهم ترین یافته های تورمالین در سنگهای پگماتیک دانه درشت و مواد تخریب شده از آنها بوده و در برزیل، سریلانکا، جمهوری مالاگاسی، موزامبیک، آنگولا، استرالیا، برمه، هند، زیمبابوه، نامبیا، تانزانیا، روسیه(سلسله جبال اورال)، آمریکا، سویس و تایلند یافت می شوند. در برزیل غالبا این کانی از نوع آفریقایی تیره تر بوده و می توانند چند رنگی شدیدی را نمایش دهند. در اکثر نقاط ایران در پگماتیت های اطراف گرانیت های مشهور، تورمالین در رنگ های مختلف یافت می شود. منطقه خاش سیستان و بلوچستان، بروجرد، جنوب غربی نهبندان، شمال غرب الیگودرز، سنندج – سیرجان(مجاورت ذخیره سیلیس)، مناطق گرانیتوئیدی شمال و شمال شرق ازنا (مخصوصا در رگه های پگماتیتی و آپلیتی) از نوع اندیس شورلت و دراویت یافت می شود.
تنوع رنگ در تورمالین
سنگ تورمالین در طبیعت بیشترین تنوع رنگ را در بین کانی های جواهری داراست و به طور معمول عناصر آهن، منگنز، کروم، مس و وانادیوم عامل رنگزا در این خانواده می باشد. قرمز، نارنجی، آبی، صورتی، زرد، سبز، آبی، بنفش، ارغوانی، بی رنگ و سیاه از جمله رنگهایی هستند که این گوهرسنگ می تواند داشته باشد. در برزیل تقریبا هر نوع این گوهرسنگ را می توان یافت.
انواع سنگ تورمالین
در کانی شناسی تورمالین برحسب اختلاف در ترکیب مواد شیمیایی گروه بندی های متفاوتی وجود دارد مانند نوع لیتیوم دار یا البایت (Elbite)، بورگریت (Buergerite) که در آن آهن کاتیون اصلی است، شورل (Schorl) نوع آهن دار، دراویت (Dravite) که کاتیون اصلی آن منیزیم بوده، یوویت (Uvite) و تسیلایزیت (Tsilaisite) نوع منگنز دار می باشد.
وردلیت (Verdelite)
این نوع به رنگ معمول و فروان تورمالین سبز گفته می شود و در زبان ایتالیایی و یونانی نیز به معنی “سنگ سبز” است. عامل رنگ دهنده و ضروری آن عنصر کروم است. همچنین بهترین نوع مرغوب وردلیت به رنگ سبز زمردی می باشد.
شورل (Schorl)
نوع شورل به نوع سیاه رنگ و ماتی گفته می شود که در جواهر سازی نیز کاربردی ندارد. از این نمونه در ایران فراوان یافت می شود.
سیبریت (Siberite)
این نمونه نیز همانطور که از نامش پیداست در سلسله جبال اورال روسیه یافت می شود و در رنگ هایی چون بنفش روشن تا بنفش مایل به آبی وجود دارد.
پدیده چند رنگی در تورمالین
تورمالین سنگی است که می تواند همانند الکساندریت یا برخی گارنت ها تغییر رنگ داشته باشد و در تورمالین سبز تیره و کروم دار زیر نور الکتریکی می تواند به قهوه ای قرمز تبدیل گردد. پلئوکروئیسم می تواند شاخص باشد تا حدی که اشعه عادی کاملا جذب گردد و اگر از جهت محور C ببینیم کریستال آن تقریبا سیاه رنگ بنظر می رسد.
نحوه تراش سنگ تورمالین
تورمالین را معمولا به صورت پله ای یا مختلط، کابوشن، مهره، حجازی، سنگهای شاتویانت یا شدیدا ناخالصی دار را به صورت کابوشن می تراشند. به دلیل پلئوکروئیسم قوی، سنگهای تیره آن را با صفحه اصلی موازی با محور c می تراشند تا رنگ قوی تر دیده شود. کریستال های با ارزش و باکیفیت رنگهایی چون صورتی، قرمز سیر و سبز بوده و به علت چند رنگی قوی در جهات مختلف کریستالوگرافی تراش آنها باید به گونه ای باشد که سطح اصلی یا تاج موازی محور اصلی کریستالو گرافی قرار گیرد. در نوع های کمرنگ تر غالبا صفحه تاج نگین عمود بر محور اصلی کریستالوگرافی تراش دده می شود تا نگین حداکثر رنگ را نمایان کند.
ارزش گذاری و قیمت سنگ تورمالین
به طور کلی در مارکت فروش سنگ تورمالین تک رنگ خالص از جمله سبز، آبی و قرمز معمولا با ارزش ترین نوع آنها هستند. نگین هایی با رنگهای مات ، غیر شفاف دارای ارزش کمتری هستند. تورمالین سیاه جزو ارزان ترین نوع تورمالینها است.
