واژه جاسپر در زبان یونانی (iaspis) معنی سنگ خال دار و عجیب و غریب شناخته می شود. درگذشته نام دیگر سنگ جاسپر در زبان فارسی یشب (yashp) بود ه است. از نظر تاریخی آن را می توان به عنوان یک سنگ جواهری در تاریخ آذربایجانی، فارسی، عبری، آشوری و یونانی دانست که طرفدارن زیادی داشته است. جاسپر سبز در حدود 4 و 5 هزار سال قبل از میلاد مورد استفاده قرار می گرفته است
سنگ جاسپر چیست و چگونه در طبیعت تشکیل میشود؟
جاسپر (jasper) یا ژاسپر در واقع به مجموعه ای از کوارتز های ریزبلورین یا کلسدون با مواد معدنی دیگر گفته می شود. جاسپر سنگی با سختی 7 – 6.5 در مقیاس موس و یک سنگ متخلخل است که تقریبا دارای رنگ های مختلف است و از مواد معدنی رسوبات و یا خاکستر ها تشکیل شده است. این سنگ در طول زمان و در جریان رسوبگذاری سیلیکات ها و خاکستر های آتشفشانی ایجاد شده است. به طور کلی جریان گرمابی آتشفشانی در تشکیل و ایجاد این سنگ موثر بوده است. جاسپر ذاتا اوپک بوده و نورگذری ندارد. شاید لایه ای نازک از آن بتواند نیم اوپک باشد. تقریبا 20 درصد این سنگ را درونگیر های از مواد غیر از کوارتز یعنی کانی های معدنی طبیعی یا اکسید آنها تشکیل داده اند.
معدن سنگ جاسپر در ایران و جهان
ز معادن بزرگ این سنگ میتوان به معادن هند، ونزوئلا، فرانسه، آمریکا، روسیه، و آلمان اشاره کرد. سنگ جاسپر در رگه ها و ترکهای سنگهای آتشفشانی و اغلب همراه سنگهای عقیق و یا کالسدونی یافت میشود. رگه های ژاسپر گاها در سنگهای آذرین بوقوع می پیوندند، برای مثال جاسپر قرمز و زرد در رشته کوه های شرقی زاکسن ارزبرگ آلمان و در گرانیت یافت میشوند. در ایران نیز به جرات میتوان گفت در بیشتر نقاط کشورمان سنگ سنگ جاسپر مخصوصا همراه عقیق یافت میشود. نمونه هایی در ایران از این سنگ وجود دارد که دارای رنگها و تنوع اشکال زیبایی روی آن هستند و پتانسیل بالایی را جهت تراش و کاروینگ بوجود می آورند. به طور کلی این سنگ دارای قیمتی ارزان بوده و در حجم های بالا قیمت سنگ جاسپر به ازای هر کیلو، بسته به کیفیت میتواند از 10 تا 150 هزارتومان در بازار باشد. به همین دلیل این سنگ بهسازی یا مصنوعی یا تقلبی ندارد.
تراش
این سنگ دارای سطحی صاف و شکننده است و اغلب برای مواردی همچون تزئینات و ساخت زیورآلات مورد استفاده قرار می گیرد. به علت ساختار همگن خود میتواند دارای رنگی یکدست باشد که برای تراش کاروینگ و مجسمه های کلکسیونی بسیار مناسب باشد. گاهی نیز دارای رنگهای مختلف و رگه هایی است که زیبایی خاصی به سنگ جاسپر میدهند. تراش های کابوشن، کاروینگ، مهره تراشی از جمله تراش های متداولی هستند که بر روی این گوهر انجام میشود.
تشخیص سنگ جاسپر و تفاوت آن با عقیق چیست؟!
همانطور که می دانیم کوارتز شامل دو گروه ریز بلوری و بلورین است که کلسدونی که جاسپر و عقیق زیر گروه آن هستند از نوع کریپتوکریستالین (cryptocrystalline) میباشند. جدای از بحث نحوه تشکیل این دو سنگ، مهم ترین تفاوت آنها در این است که جاسپر کاملا اوپک (نور را از خود عبور نمیدهد) است ولی عقیق مات بوده و نور تا حدی میتواند درون سنگ را روشن کند. بیشتر اشتباهات در تشخیص سنگ جاسپر مربوط به نوع هایی با رنگ یکدست آن است زیرا اگر با طرح های دوار عقیق آشنا باشید این دو سنگ را اشتباه نخواهید گرفت.
انواع سنگ جاسپر کدامند؟
ژاسپر انواع گوناگونی دارد از رنگهای خاص مانند آبی و زرد تا نوع های مختلفی که معمولا این تنوع مواد معدنی مختلف در آن به علت پر شدن ترک ها حین تشکیل سنگ جاسپر ناشی از فعالیت های زمین ساختی هستند. پس از این فعالیت ها طی یک مدت طولانی، این ترک ها دوباره باز میشوند و فضاهای خالی آنها با ژاسپر بیشتری پر میگردد. این فرآیند تشکیل جاسپر که بارها تکرار شده و میتوانند مواد ریزبلورین کوارتز یا کلسدونی را نیز شامل شود.
جاسپر گل شقایقی (poppy jasper)
این نمونه بیشتر دارای خال های قرمز مانند است که در میان آنها سایه هایی به رنگ زرد، سیاه یا قهوه ای وجود دارد. این سنگ در بیشتر کشورها نظیر کانادا، هند، ایالات متحده، قزاقستان، روسیه، اروگوئه، ماداگاسکار، برزیل، مصر و استرالیا یافت میشود.
جَسپیلیت (Jaspillite)
این نوع ژاسپر همانند فرآیند تشکیل سنگ چرت بوجود می آید ولی غنی از آهن هست. این باندها ترکیبی از هماتیت و کوارتز هستند.
جاسپر پلنگی (Leopard Jasper)
این نمونه همانطور که از نامش پیداست دارای طرح هایی از چشم ها یا خال هایی با رنگهای مختلف در سطح سنگ شبیه پلنگ میباشد. این سنگ معمولا در برزیل، مکزیک و برخی نقاط آفریقا یافت میشود.
سنگ ماریام جاسپر (Mariam Jasper)
ماریام ژاسپر یا سنگی که در ایران به اسم “سنگ مریم” (احتمالا ریشه عربی) شناخته می شود و به دلیل طرح خاصی که دارا میباشد دارای طرفتاران بسیاری است. این طرح ها از پوسته فسیل های دریایی در میلیون ها سال پیش ناشی میشوند. رنگهای قهوه ای و نارنجی آن در کوه های هیمالیا وجود دارد.
سنگ جاسپر آبی (Blue Jasper)
سنگ ژاسپر آبی نمونه ای کمیاب در بین سنگ های ژاسپر این سنگ شباهت زیادی به لاجورد دارد و در بازار ایران ناشناخته است. یک باور قدیمی وجود دارد که میگوید جاسپر آبی سنگی برای جهان دیگر است!
جاسپر جنگل بارانی (Rainforest Jasper)
این نوع ژاسپر که از نظر شکل و رنگ سبز خود همانند یک جنگل بارانی است درواقع ابتدا یک گدازه ریولیتی بوده که حین فرآیند سرد شدن، حباب هایی درون آن گیر افتاده و با مواد معدنی سیلیسی و کوارتز یا جاسپر پر شده و بنابراین در نواحی آتشفشانی دیده میشود. بسته به محل تشکیل این سنگ میتواند شامل فلدسپار یا نفولیت باشد. این نوع در برزیل و آفریقای جنوبی یافت میشود. از خواص جاسپر جنگل بارانی میتوان به حمایت انرژی وار از سلامت کبد و سم زدایی بدن اشاره کرد. این سنگ تمامی چاکراها را تقویت و تسهیل کننده ارتباط عمیق با طبیعت است.
