سنگ یاقوت کبود (سافایر آبی) چیست
سنگ یاقوت کبود (سافایر آبی Blue Sapphire) دومین کانی سخت بعد از الماس می باشد. علاوه بر خواص یاقوت کبود به دلیل سختی بالای خود قابلیت استفاده در مصارف صنعتی نیز دارد ولی آنچه این جواهر را منحصر به فرد کرده است زیبایی خیره کننده آن است. رنگ نفیس آن از تیتانیوم و آهن می آید. آهن به تنهایی رنگ زرد تولید می کند.
تاریخچه سنگ یاقوت کبود
یاقوت کبود یا سفایر آبی (Blue Sapphire) برگرفته از زبان یونانی و به معنی آبی رنگ بوده و به طور کلی برای سنگهای آبی رنگ بکار می بردند. در دوران قرون وسطی نام “سافایر” به سنگ لاپیس لازولی اطلاق می شد. بعد از سال 1800 میلادی گوهرشناسان دریافتند که این گوهر از انواع کروندوم همانند یاقوت قرمز یا روبی است. این در حالی بود که قبل از این سال ها انواع رنگهای مختلف کروندوم با نام های اشتباهی بکار می رفت. مثلا به انواع رنگ سبز سافایر، پریدوت مشرق زمین (Oriental Peridot)و به نوع زرد آن توپاز مشرق زمین می گفتند! امروزه به هر نوع کروندوم که قرمز رنگ نباشد یاقوت کبود گفته می شود.
مشخصات سنگ یاقوت کبود
سافایر کبود سنگی از گروه کروندوم با سختی بالا یعنی 9 در مقیاس موهس دومین ماده سخت در جهان می باشد. سنگهای مادر اصلی سافایر بازالت، مرمر و یا انواع پگماتیک ها هستند. امروزه جهت بهبود کیفیت رنگ و شفافیت در سنگ یاقوت کبود و روبی با کمک حرارت دهی ارزش آنها را بالا می برند بطوری که بهبود 5% در ظاهر سنگ قیمت آن را 25% افزایش می دهد. خصوصیات ذاتی این سنگ مثل ضریب شکست دوگانه و وزن مخصوص با حرارت دهی تغییر نمی کنند اما خصوصیت دو رنگی، طیف جذبی نوری و فلورسانس کاملا تغییر می کنند. تغییراتی که در ناخالصی ها بوجود می آید مثل ذوب شدن یا گسترش کانی های میهمان به دلیل نقطه ذوب پایین آنها و یا حتی شکسته شدن این گونه ناخالصی ها می تواند به شناخت این روش بهبود کیفیت کمک کند، اغلب یاقوت های کبود و سرخ امروزه بدین گونه بهبود کیفیت می یابند. د ر جدول زیر مشخصات یاقوت کبود آماده است:
| جدول خصوصیات سنگ یاقوت کبود | |
|---|---|
| ترکیب شیمیایی | کروندوم – کسید آلومینیوم همراه کرومیوم- Al2O3:Cr |
| رنگ | معمولا آبی ولی در رنگهای مختلف به جز قرمز وجود دارد |
| رنگ خاکه | بدون رنگ |
| شفافیت | شفاف تا مات |
| کلیواژ | ندارد |
| جلا | شیشه ای |
| ضریب شکست نور | 1.778 – 1.762 |
| شکست دوگانه | 0.008 |
| سختی موهس | 9 |
| وزن مخصوص | 4.06 – 3.98 |
| سیستم کریستالی | تریگونال (هگزاگونال) |
| فلورسانس | نوع کبود ندارد ولی بی رنگ یاقوت نارنجی – زرد و بنفش |
روش استخراج سنگ یاقوت کبود
اکثرا استخراج این کانی از انباشته های رسوبی و یا ذخایری که با تخریب سنگهای مادر اولیه بوسیله عوامل طبیعی (مانند آفتاب، گرما و سرما) بوجود آمده اند صورت می گیرد و از سنگهای اولیه کمتر بهره برداری می شود. روشهای استخراج سنگ یاقوت کبود به روش شستن، خاک رس، ماسه و شن جدا می شود ولی جداسازی نهایی با دست انجام می شود. سفایراز همگروه خود یعنی روبی فراوان تر یافت می شود و این بدلیل وجود بیشتر عنصر رنگ دهنده آبی آهن نسبت به روی زمین است.
انواع رنگ در سافایرها
سافایر برحسب ناخالصی و مکان یافتن آنها دارای انواع رنگهای آبی، بی رنگ، نارنجی، سبز، زرد، ارغوانی و سیاه می باشد که بر اساس رنگ خود نامگذاری می شوند مثلا سافایر زرد یا سافایر سیاه و.. . این در حالیست که یاقوت کبود فقط به نوع آبی رنگ کروندوم گفته می شود و سافایر نارنجی مایل به صورتی نیز به پادپارادچا (Padparadscha) معروف است.
عنصر رنگ دهنده سنگ یاقوت کبود، آهن و تیتانیوم می باشد که رنگ آبی خالص و ناب را تولید می کند. در انواع بنفش رنگ وانادیوم است. در واقع مقدار کمی از آهن در ترکیب شیمیایی این کانی باعث ایجاد رنگهای زرد و سبز می شود و عنصر کروم نیز رنگ صورتی پدید می آورد.
آبی: در سریلانکا سنگهای آبی روشن تر و بیشتر بنفش آبی با ظاهری درخشنده وجود دارد و در سایر مناطق کامبوج (Pailin) و میانمار نیز سنگهای مشابهی وجود دارد.
آبی بنفش: رنگ آبی مایل به بنفش در سافایرهای میانمار و سریلانکا دیده می شود.
آبی شیری: این رنگ از سافایر فقط در کشمیر، هندوستان و تایلند یافت می شود.
آبی جوهری رنگ: سفایرهای تیره رنگ، آبی – سیاه معمولا از استرالیا، تایلند، نیجریه، چین و ویتنام می آیند. ته رنگ عالی و سیری رنگ دارند ولی پرده رنگ آنها تیره است. باندهای واضح هگزاگونال اغلب مشخصه این گوهر است.
آبی – سبز: این نوع رنگ برای سافایرهایی با اندکی رنگ سبز می باشد. سافایرهای استرالیا، نیجریه و برخی مناطق تایلند ممکن است این مشخصه را نشان دهند.
تراش سنگ یاقوت کبود
بطور کلی تراش سفایربه دلیل سختی بالای خود بسیار خوب میباشد. در سنگ یاقوت کبود پدیده چند رنگی یا پلئوکروئیسم نیز دیده مشاهده می شود و از آنجایی که بهترین رنگ در جهت محور های اپتیکی است، اغلب نگین های جواهر سافایر را در جهت عمود بر محور اپتیکی می تراشند. به همین دلیل است که تراش سنگ یاقوت کبود بصورت تراش معروف زمردی اشتباه می باشد. در تراش ترکیبی صفحه تاج و پاویلیون پله وار تراشیده می شوند. در سنگهای استرالیایی به دلیل رنگ آبی جوهری نازک می تراشند. سافایر مونتانا تراش برلیان مدور دارد. در انواعی که ناخالصی آنها زیاد می باشد غالبا از تراش کابوشن استفاده می شود.
یاقوت های کبود معروف جهان
بلور های درشت سفایر آبی بسیار کمیاب بوده و گاهی مانند الماس های معروف جهان شهرت یافته و نامگذاری شده اند. یاقوت ستاره هند با وزن 536 قیراط بزرگترین یاقوت کبود استار است که در موزه نیویورک نگهداری میشود. نگین سیاه رنگ از یاقوت کبود با نام ستاره نیمه شب و وزن 116 قیراط و یا ستاره آسیا 330 قیراطی نیز در موزه اسمیتسونین واشنگتون هستند. همچنین سفایرادوارد (Edward Sapphire) و استوارت (Stuart Sapphire) دو نگین مشهور یاقوت کبود هستند که در تاج پادشاهی انگلیس قرار دارند. چهره سه رئیس جمهور آمریکا، واشنگتون، لینکلن، و آیزنهاور در سه قطعه سافایر هرکدام به وزن حدود 2000 قیراط حکاکی شده اند. سفایر لوگان به 423 قیراطی هم یکی از سفایرهای بزرگ جهان است. در سال 2009 معدنکاران منطقه راتناپورا سریلانکا یک سافایر 880 قیراطی به اندازه یک تخم مرغ در لابلای آبرفت ها یافتند. کارشناسان قیمتی تقریبی خام آن را بیش از یک میلیون دلار تعیین نمودند.
