مون استون
مون استون در انگلیسی با واژه Moonstone به معنی “سنگ ماه” شناخته میشود. این نام به دلیل درخشش آبی مایل به سفید آن به علت ساختار لایه مانند ریز در آن است که نوعی درخشش همانند ماه را در شب بین ابرها تداعی میکند.
مون استون سنگی است که در جواهرسازی بسیار محبوب است و در حقیقت از قرون گذشته و از یونان و رم باستان در جواهرات کاربرد داشته است. این گوهر در دوران هنر نوین و مکتب هنری آرنوو در اواخر قرن 19 بسیار محبوب بود. استاد معروف طلاساز فرانسوی “René Lalique” همانند بسیاری از هم دوره های خود، از این سنگ در کارهای خود به عنوان سنگ جواهری استفاده می کردند.
سنگ مون استون و علت پدیده آدولارسنس در آن
مون استون یکی از زیباترین، محبوب ترین و با ارزش ترین اعضای خانواده بزرگ فلدسپار کرده است. فلدسپار تقریبا در 60% پوسته زمین است وجود دارد این کانی در نتیجه رشد درهم آمیخته آلبیت (سدیم آلومینیوم سیلیکات) و ارتوکلاز (پتاسیم آلومینیوم سیلیکات) به وجود می آید. هنگامی که این دو کانی معدنی با شکل جدید خود به صورت یک توده سرد میشوند، لایه های متناوبی را تشکیل میدهند. این لایه های میکرونی و نازک دارای ترکیب معدنی متفاوت و همچنین ضریبی متفاوت دارند.
هنگامی که نور به سنگ مون استون بتابد با برخورد به سطح لایه های میکرونی و نازک اول و با عبور کردن به لایه های بعدی، موجب انعکاس و پخش شوندگی نامنظم نور در جهات مختلف می شود. این موضوع سبب تولید پدیده آدولارسنس (adularescence) به شکل درخشش آبی – سفید یا شیری رنگ می شود. تغییر حرکت منبع نور تابیده شده به این سنگ، تغییر زاویه چشم مشاهده کننده و یا بردن سنگ در زیر نور سبب مشاهده بازی رنگ در این سنگ میشود.
آدولارسنس در واقع همان اثر شیلر است که به علت نمود بیشتر این پدیده اپتیکی در سنگ ماه به آدولارسنس شهرت یافته است. آدولار نام کوهستانی در سوئیس نزدیک منطقه St. Gotthard Pass است که سنگ ماه برای اولین بار در آنجا یافت شد. قیمت مون استون میتواند از 10 تا 1000 دلار برا اساس زیبایی آن متفاوت باشد.
شفافیت، پدیده چشم گربه و استار
مون استون نوع شفاف تا اوپک الیگوکلاز (از انواع آلبیت پلاژیوکلاز و میکا) است که درخشش خاص موجی آن مشهور است. معمولا به صورت مات است و نمونه های شفاف آن کمیابند. هنگامی که مون استون های شفاف صیقل داده میشوند جلایی مروارید گونه زیبایی به خود میگیرند. در برخی از نمونه های کمیاب پدیده چشم گربه ای (چاتویانسی) و ستاره چهار بازویی نیز وجود دارد که پس از تراش زیبایی و ارزش این سنگ را دو چندان میکند.
انواع رنگ مون استون
مون استون میتواند در رنگهای سفید، خاکستری، قهوه ای، صورتی، نارنجی، سبز، زرد و بی رنگ یافت شود. هر یک از این رنگها میتواند همراه با درخشش آدولارسنسی خود که معمولا با رنگ سفید و آبی نمایان شود میتواند زیبایی خاصی را به این سنگ میدهد. نمونه های کمیاب بدون رنگ آن دارای درخشش و انعکاس آدولارسنس آبی شگفت انگیزی هستند. بدیهی است که هریک از این فاکتور ها به ارزش سنگ ماه می افزاید.
سنگ مون استون رنگین کمانی
یکی از انواع با ارزش و کمیاب فلدسپار به مون استون رنگین کمانی معروف است که این پدیده با عبور نور سفید ورودی به سطح سنگ و انکسار آن به رنگهای دیگر، لابرادورسنسی که در لابرادوریت نیز وجود دارد را نیز به پدیده آدولارسنس آن اضافه میکند! . این پدیده معمولا در انواع شیری رنگ و در اثر اینکلوژن های ارتوکلاز سفید و لایه های آن بوجود می آید. البته آدولارسنسی آن انعکاس آبی دارد و بیشتر در این رنگ خود را نشان میدهد تا رنگ سبز.
این قضیه در سنگ لابرادوریت که آن نیز از خانواده فلدسپار است نیز اتفاق می افتد. در واقع از نظر کانی شناسی مون استون رنگین کمانی یک فلدسپار پلاژیوکلاز لابرادوریت است. به همین دلیل است که به آن لابرادوریت آبی درخشنده نیز می گویند و نام سنگ ماه رنگین کمانی نامی بیشتر تجاری است. مون استون رنگین کمانی نامی برای لابرادوریت سفید و شفاف است و دارای همان ساختار و فرمول شیمیایی لابرادوریت است. درخشش بازی رنگ در سنگ ماه رنگین کمانی میتواند از صورتی تا زرد، هلویی، ارغوانی و آبی ظاهر شود.
| جدول خصوصیات مون استون | |
|---|---|
| ترکیب شیمیایی | KalSi3O8 |
| رنگ | بی رنگ، زرد، قهوه ای، نارنجی |
| رنگ خاکه | بدون رنگ تا سفید |
| شفافیت | شفاف تا مات |
| کلیواژ | کامل |
| جلا | شیشه ای تا مرواریدی |
| ضریب شکست نور | 1.526 – 1.518 |
| سختی موس | 6.5 – 6 |
| وزن مخصوص | 2.59 – 2.56 |
| سیستم کریستالی | مونوکلینیک |
| فلورسانس | ضعیف، متمایل به آبی، نارنجی |
تراش
نحوه تراش در مون استون خیلی اهمیت دارد. معمولا سنگ ماه و اساسا کانی هایی با پدیده آدولارسنس را تراش کابوشن، گنبدی شکل و کله قندی، دانه تسبیح و تراش بیضی میدهند تا بیشترین تاثیر این پدیده خاص را نشان دهد. تراش کاران باید در راستای کلیواژ سنگ نقاطی که بیشترین حالت اثر آدولارسنسی را نشان میدهد را تعیین کنند.
سپس محل اوج نقطه محور آن را به درستی مشخص و موازی کلیواژن آن تراش دهند تا به بهترین نتیجه در بیشترین اثر شیلر دست یابند. برخی از سنگهای مون استون را به صورت بیضی تراش (oval) میدهند ولی بهتر است این نوع در قیراط های بالای آن انجام شود. همچنین نمونه های خیلی شفاف این سنگ را به صورت تراش فست می دهند که معمولا نادر است.
سختی مون استون 6.5-6 است و بنابراین میتواند مانند عقیق به راحتی روی آن حکاکی شود. گاهی روی آن حکاکی انسان کشیده میشود که یعنی روی ماه است. این سنگ به علت کلیواژ کامل در دو جهت در مقابل فشار و ضربه مقاوم نبوده و خرد میشود بنابراین هنگام پوشیدن انگشتر مون استون بسیار باید دقت کنید ضربه نخورد.
انواع مشابه و بهسازی آن
انواع مشابه این کانی نوع مون استون آلبیت ، میکروکلین و لابرادوریت میباشند. این سنگ با نمونه های ساخته شده از کلسدونی، آمیتیست (خوش رنگ شده به وسیله حرارت زیاد) و اسپنیل مصنوعی نیز شباهت زیادی دارند. در همین بازار ایران مشاهده شده که اوپالیت که نوعی شیشه مصنوعی است را به جای مون استون شفاف میفروشند.
دانسته یا ندانسته باید دقت کنید که اوپالیت میتواند حاوی حباب در حین تولید باشد. چیزی که در مون استون وجود ندارد. ضمن اینکه کوارتز شیری رنگ نیز میتواند بسیار شبیه سنگ ماه باشد و از این جهت باید از فروشنده درخواست ضمانت کنید. سنگ ماه به عنوان سنگی که بهسازی شود مشهور نیست با این حال گزارشهایی وجود دارد که با روش کوتینگ (Coating) ، کیفیت رنگ آن را بهبود میدهند.
همچنین در بازار نوعی مون استون دوبلت وجود دارد که درواقع قسمت پایین کابوشن را لایه ای نازک از سنگ مون استون آبی و به قسمت گنبد بالایی آن لایه ای از جنس کوارتز چسبانده اند که قیمت پایین، افزایش استحکام در برابر ضربه و خش، سطحی صاف و همون انعکاس آبی را داراست. از این نوع بهسازی روی این سنگ در جواهرات امروزه استقبال زیادی شده است.
معادن سنگ ماه در جهان
سریلانکا بزرگ ترین تولید کننده مون استون های با کیفیت در جهان است. این سنگ به طور کلی در کشورهای برزیل، سریلانکا، ایالات متحده، برمه، هند، جمهوری مالاگاسی و تانزانیا یافت می شوند. کوه هایAdula در آلپ سوئیس منابع تاریخی و جذابی از این سنگ به خصوص نمونه های سفید آن هستند. معادن با کیفیت سنگ ماه در جنوب هند و سریلانکا یافت میشوند.
مون استون های رنگین کمانی آبی یا به عبارتی لابرادوریت سفید با درخشش آبی با کیفیت در ایالت بیهار Bihar هند دیده میشوند. سنگ ماه رنگین کمانی نیز میتواند در ماداگاسکار یافت شود. انواع بزرگ این سنگ در برمه میانمار یافت میشود ولی کیفیت های خوب در اندازه های بزرگ بسیار نادرند.
استخراج سنگ ماه به صورت دستی و اولیه بوده و مکانیزم خاصی برای برداشت آن در حجم زیاد نیست. معدنچی ها در رسوبات و سنگریزه های شنی به دنبال این سنگ هستند و گاهی گوهر های دیگر نیز در کنار آنها یافت میشود. اندکی از معدنچی ها در زیر زمین به دنبال این کانی هستند و جایی که گل نرم کائولینیت که به عنوان مواد پسماند در بالای توده های باقی مانده فلدسپار و سنگهای آذرین وجود دارد را حفاری میکنند.
