سنگ گارنت چیست|انواع گارنت|گارنت دمانتویید چیست؟

تاریخچه سنگ گارنت

به دلیل شباهت  گارنت (Garnet) به دانه های سرخ میوه انار نام این کانی از واژه لاتین گرونا Grenatos به معنای “شبیه به دانه” گرفته شده است. دلیل دیگر این نام شاید این باشد که یونانیان باستان انار را به عنوان نمادی از هدیه عشق واقعی تلقی می کردند. در اسلام نیز گفته شده گارنت سنگی است که آسمان چهارم را روشن کند.یک افسانه قدیمی وجود دارد که می گوید زمانی که حضرت نوح نور کافی برای هدایت کشتی خود نداشته از درخشش نور فانوسی با جنس سنگ گارنت مسافران را طی چهل روز هدایت کرده است. به همین دلیل بسیاری از مسافران در دوران باستان نیز به عنوان نمادین از آن جهت روشنایی مسیر آنرا همراه خود داشتند. در طول تاریخ سنگ گارنت یکی از کانی هایی با منبع فراوان و همچنین پر کاربرد در جواهرات به دلیل استحکام، قابلیت تراش، تنوع رنگی و زیبایی می باشد. یکی از قدیمی ترین گارنتهای کشف شده تاریخ مربوط به قبر اسکلت جوانی است که در آن مهره های گارنت یافت شده است و قدمت آن به 3000 سال پیش از میلاد مسیح باز می گردد.

مشخصات سنگ گارنت

گارنت سنگی با سیستم بلوری کوبیک(مکعبی) و با سختی 6.5 تا 7.5 در مقیاس موس (Mohs) است. وجود عناصر مختلف در این کانی موجب شده تا ترکیبات متنوعی با رنگهای گوناگون داشته باشد. فرم های رومب دودکاهدرون و تراپزوهدرون نیز مشخصه این گروه از کانی است. بیشتر گارنت ها در تماس توده های نفوذی با سنگهای میزبان آهکی و یا در شیست ها، شیل ها، در سنگهای آذرین درونی در حال سرد شدن و واحدهای رسوبی مثل گرانیت ها، پگماتیتها و گرانودیوریت ها تشکیل و یافت می شوند. در اصطلاح عامیانه گارنت به بلور های قرمز از نوع آلماندین و پیروپ گفته می شود. سنگ گارنت معمولا در سنگ های دگرگونی ایجاد می شود و در برابر هوازدگی فیزیکی و شیمیایی مقاوم است.

انواع گارنت

به طور کلی ، تغییرات رنگ در سنگ های قیمتی ناشی از ناخالصی های موجود در بلورهای میزبان است. در گارنت نیز همین گونه است. با این حال ، در بعضی موارد ، تشخیص اینکه کدام عنصر معدنی باعث ایجاد رنگ میشود، دشوار است. همچنین برخی از سنگ های قیمتی ، از جمله برخی از انواع گارنت ، رنگ خود را از فرمول شیمیایی اصلی خود می گیرند و نه از ناخالصی اضافه شده. رنگ گارنت های قرمز و قهوه ای در اثر عناصر جزیی آهن در ساختار بلوری اونها حین تشکیل است. گارنت های نارنجی و صورتی از منگنز ، زرد از کلسیم و سبز از آلومینیوم ، کروم یا وانادیوم رنگ می گیرند. بسته به ترکیب این ناخالصی های جزئی ، گارنت ها رنگ و سایه رنگ های منحصر به فردی دارن. به عنوان مثال ، مخلوط آهن و کروم یک گارنت ارغوانی/ بنفش تولید می کند. همانند تمام سنگهای قیمتی ، گارنت هایی با رنگ نادر گرانترین هستند. برخی از نادرترین گارنت های رنگی عبارتند از: اسپسارتین که غنی از نارنجی قرمز هست که به آن ماندارین نیز می گویند. یا سه گانه غنی از سبز، تساووریت ، دمانتوئید و اواروویت. با این حال ، با ارزش ترین نوع ، گارنت کالرچنج یا تغییر رنگ دهنده است که از ماداگاسکار و تانزانیا استخراج میشود و در نور روز آبی و در زیر نور مصنوعی قرمز یا ارغوانی به نظر می رسد. گارنت آبی خالص محض وجود ندارد.

انواع سنگ گارنت

این کانی بر اساس ترکیبات شیمیایی و با توجه به رنگ و تفاوت ضریب شکست خود دارای دو دسته و چندین زیر گروه هستند که به توضیح آنها می پردازیم:

1) دسته پیرالسپیت (Pyralspite) شامل:

سنگ گارنت پیروپ (Pyrope)

پیروپ برگرفته از واژه یونانی pyrpos به معنی “آتشین” بوده و رنگ آن قرمز مایل به نارنجی، قهوه ای مایل به قرمز تا قرمز تیره و یا بنفش این کانی است. رنگ آن به علت وجود منگنز Mg در ترکیب سیلیکاته آن است. پیروب بصورت بلور شفاف تا نیمه شفاف بوده و از نظر ظاهری و همچنین تشابه رنگ ممکن است با گارنت آلماندین و اسپینل، یاقوت سرخ و یاقوت مصنوعی، شیشه و تورمالین اشتباه شود. این کانی در شیست ها و سنگهای تشکیل شده در فشار و حرارت بالا در مناطقی مانند ایالات متحده، چکوسلاواکی، معادن الماس آفریقای جنوبی، سری لانکا، برزیل، تانزانیا، استرالیا و زامبیا یافت می شود.

سنگ گارنت آلماندین (Almandine)

نام آلماندین از مکانی در آسیا که به آلاباندا گرفته شده است که در گذشته سنگهای گارنت را در آن مکان تراش و صیقل می دادند. آلماندین دارای رنگ قرمز تیره تر از قرمز خونی بوده؛ ساختار آن آهن و آلومینیوم و رنگ قرمز آن ناشی از عنصر آهن است. در تجارت با نام “گارنت آفریقایی یا موزابیک” شناخته می شوند. وزن مخصوص آلماندین از پیروب بیشتر بوده و به دلیل تشابه نوع خالص آنها فقط با اندازه گیری وزن مخصوص می توان آنها را از همدیگر تشخیص داد. این کانی به وفور در سنگهای دگرگونی و در مناطقی مانند سریلانکا، هند(باکیفیت)، افغانستان، برزیل، اتریش و چکسلواکی یافت می شود. آلماندین های اسکاتلند غیر شفاف و کوچک می باشند.

سنگ گارنت رودولیت (Rhodolite)

از نظر شیمیایی رودولیت مابین پیروب و آلماندین با نسبت دو به یک است و در واقع یک نام تجاری برای توصیف انواع زیادی از گارنت های بنفش تا سیری متوسط رنگ می باشد. نام رودولیت از واژه یونانی “rhodonlithos” یا سنگ رز مانند است مشتق شده است.

سنگ گارنت اسپسارتین (Spessartine)

نام این کانی از شهر اسپسارت (Spessart) در آلمان که برای اولین بار در آنجا یافت شده گرفته شده است. این کانی کمیاب بصورت حفره های بسیار و رنگ نارنجی پر رنگ تا صورتی – نارنجی یا زرد مایل به قهوه ای دیده می شود. گارنت اسپسارتین بسیار شبیه دسته هسونیت است. نمونه های با کیفیت آن در آلمان و ایتالیا، سریلانکا و برمه، برزیل، آمریکا سوئد و جمهوری مالاگاسی وجود دارد. در برزیل نمونه های باکیفیت آن با رنگ تیره وجود دارد و در جواهر سازی بکار برده می شود.

2) دسته یوگراندیت (Ugrandite) شامل:

سنگ گارنت یوواروئیت (Uvarovite)

نام یوواروئیت از سیاستمداری ثروتمند در روسیه به نام Count Uvarove گرفته شده که درباره سنگ گارنت تحقیق نموده است. این کانی یکی از کمیاب ترین و بهترین گونه های گارنت است که فقط به رنگ سبز شبیه زمرد به علت وجود عنصر کرومیوم دیده می شود. به علت کوچک بودن کریستال های آن کمتر در جواهرسازی استفاده می شود. از منابع آن می توان به فنلاند، ایتالیا، روسیه، ترکیه، آمریکا و آفریقای جنوبی اشاره کرد.

سنگ گارنت آندرادیت (Andradite)

این نوع کانی که به وفور یافت می شود از نام دانشمند کانی شناس پرتغالی به نام آندرا J.B.Andrade گرفته شده است. رنگهایی نظیر زرد، سبز، قهوه ای تا سیاه از مشخصه آن است. این کانی در مکزیک، سوئیس، ایتالیا، گرین لند و آمریکا وجود دارد. بر طبق رنگ آندرادیت ها به سه گونه تقسیم بندی می شود:

1- سنگ گارنت ملانیت (Melanite)

نوعی آندرادیت سیاه رنگ است که به عنوان بدل الماس استفاده می شود. سنگهای سیاه در صنعت جواهر بسیار نادر بوده که ملانیت یک نمونه مشهور از این نظر می باشد. به دلیل تیتان در آن با ترکیبات آهن جایگزین شده و رنگ سیاه را شامل می شود.

2- سنگ گارنت توپازولیت (Topazolite)

نوعی آندرادیت است که به رنگ های زرد تا زرد قهوه ای دیده میشود. به دلیل تشابه خود با سنگ توپاز، توپازولیت نامیده می شود.

3- سنگ گارنت دمانتوئید (Demantoid)

گارنت دمانتوئید نوعی آندرادیت سبز رنگ، با جلای الماسی است و یکی از کمیاب ترین و ارزشمندترین انواع خانواده گارنت در جواهرات قیمتی است. نام آن برگرفته از dutch demant به معنای الماس مشتق شده است. به دلیل اهمیت و وجود این نوع گوهرسنگ در ایران چندی پیش مقاله ای کامل تحت نام گارنت سبز دمانتوئید نوشتیم. در کوهستان اورال در روسیه مرکزی برای نخستین بار یافت شد و با برش برلیانی خود در میان مردم و طراحان جواهر و کلکسیونرها محبوبیت یافت. مهمترین ذخایر برای دمانتوئیدهای باکیفیت کوه های اورال است. همچنین در زئیر و کره یافت می شود، اما با کیفیت پائین تر. در ایران نیز مقادیر کمی از آن یافت می شود.

سنگ گارنت گروسولار (Grossular)

این گوهرسنگ مات و غیر شفاف به علت شبیه بودن به نوعی انگور فرنگی به نام Gooseberries به این اسم شناخته شده است. رنگهای زرد، نارنجی، سبز و حتی بی رنگ نیز یافت می شود. استفاده از آن در جواهرات کم است ولی انواع با کیفیت و نیمه شفاف آن می توانند یک گوهر محسوب شوند. سه نوع گروسولار وجود دارد:

1- سنگ گارنت تساووریت (Tsavorite)

تساووریت اولین بار سال 1967 در پارک ملی تساو (Tsavo) کنیا یافت شده و رنگ آن از سبز تیره تا سبز روشن بوده و نوع سبز پر رنگ آن در جواهرات به دلیل رنگ، پاکی و شانس کمتر شکسته شدن در تراش دارای ارزش بالا و رقیب زمردهای باکیفت است. عامل رنگ دهنده در آن وانادیوم و کروم است. این گونه در کنیا، پاکستان، تانزاینا و دیگر نقاط جهان یافت شده است.

2- سنگ گارنت هسونیت (Hessonite)

هسونیت به نام سنگ Cinnamon یا دارچین نیز نامیده شده و به رنگ های قهوه ای تا نارنجی رنگ دیده می شود. در سریلانکا در سریلانکا، برزیل، کانادا، روسیه و آمریکا، گروسولر گارنت سبز در تانزانیا و مقداری در کنیا وجود دارد. نمونه های پاک آن از سریلانکا بدست آمده که مورد توجه کلکسیونر ها می باشد.

3- هیدروگروسولار (Hydrogrossular)

هیدروگروسولار نوعی گروسولار سبز رنگ یا صورتی با سختی پایینتر گارنت های دیگر دارای آب هیدروکسید در شبکه کریستالی، غیر شفاف و مات به صورت توده فشرده یافت می شود. یه دلیل شباهت با کانی یشم سبز آن را “تراسوال جید” می خوانند. این کانی بیشتر در سنگهای متافورمیک در آفریقای جنوبی، نیوزلند و آمریکا یافت شده است.

لوکو گارنت (Leuco Garnet)

این نوع گارنت بی رنگ و مات در کانادا و مکزیک بوده و اهمیتی در صنعت جواهرسازی ندارد.

اکنون می پرداریم به معرفی و بررسی بیشتر سنگ گارنت دمانتوئید:

گارنت دمانتوئید که به عنوان کمیاب ترین و با ارزش ترین سنگ خانواده گارنت معرفی می شود، اول بار در قرن نوزدهم در روسیه به دست آمد. در سال 1954 نیل گوستاف نوردنسكیلد ، متخصص كانی شناسی ، اين گوهر را به عنوان انواع گارنت آندراديت شناسايی كرد. این سنگ از چنان برلیانسی و دیسپرژن و “آتش” استثنایی برخوردار بود که سبب شد وی نام آن به “شبيه الماس” (Demantoid = like diamond) نامگذاری کند. واژه demantoid ، از ریشه “demant” در فرانسوی، به معنای الماس است. تا مدت زمانی طولانی روسیه تنها منبع این گوهر کمیاب بود؛ اما به دلیل تولید پائین، سنگ گارنت دمانتوئید معمولا در جواهرات قیمتی و آنتیک به کار می رفت. در سال های ۱۹۹۰ منابع جدیدی کشف شدند ولی گارنت دمانتوئید یک گوهر سنگ مطلوب و همچنان گران بها باقیماند. دمانتویید یک سنگ قیمتی محبوب در دوره (Belle Époque (1915-1990 به ویژه در جواهرات Art Nouveau بود. تزارهای روسیه به این گوهر توجه ویژه ای داشتند. جالب اینجاست که جورج فردریك كونز ، کانی‌شناس، گوهرشناسی و نویسنده، نایب‌رئیس تیفانی از نیویورك ، که از سال 1879 تا زمان مرگ در سال 1932 ، یکی از طرفداران بزرگ گارنت های دمانتوئید بود و گفته می شود در آن زمان که هرچقدر راف دمانتوئید را که می توانست بدست آورد خریداری میکرد.

نحوه تشخیص گارنت دمانتوئید اصل:

دمانتوئیدها متعلق به گونه آندرادیت هستند و می توان آنها را از روی کلسیم آهن سیلیکات شناسایی کرد.
چگالی این سنگ از 3.7 تا 4.1 است و شاخص انکسار بالایی برابر با 1.88 تا 1.94 دارد.
دمانتوئید درخشان ترین لعل است و تنها الماس و زرگون هستند که درخشندگی شان بیشتر از دمانتوئید است.
لعل دمانتوئید تجزیه پذیری دارد که بیشتر از الماس و سنگ نشکن است.
دمانتوئید با کرومیوم و آهن فریک رنگ گرفته است.
به ندرت در اندازه های بزرگ دیده می شود و همین امر باعث می شود که بتوان آنرا از سایر سنگ های جواهرات مانند زبرجد سبز، لعل گروسولاریت، بدخشان، زمرد، تورمالین یا اووارویت به راحتی تشخیص داد.

گارنت دمانتوئید معمولا پاک است ولی میتواند دارای اینکلوژن‌های دم اسبی – موج دار ، طلایی و رشته ای باشد.  گارنت‌های دمانتویید روسی اغلب حاوی اجزا کریزوتیل است هستند که نوعی آزبست است. اینکلوژن دم اسبی که نامش به دلیل شباهتش به دم اسب گرفته شده با رقص زیبای رشته مانند  منحنی خود اغلب اوقات با چشم غیر مسلح و متمایل به رنگ زرد پدیدار است، جوری گویی که از درون سنگ بیرون زده اند.

البته چنین اینکلوژنی در همه دمانتویید های روسی نیست و همچنین در نمونه‌های ایتالیا و ایران نیز میتوان این نوع اینکلوژن دم اسبی را یافت که به دلیل شرایط زمین آن ناحیه ها است. این نمونه گارنت‌ها حتی میتوانند ارزشمند‌تر هم باشند. در گوهرشناسی وجود چنین اینکلوژنی به معنی “طبیعی بودن منشا دمانتوئید” است. 

مشخصات گوهرشناسی گارنت دمانتویید

گارنت سبز دمانتوئید گوهر سنگی با رنگ سبز درخشان و یکی از انواع گارنت آندرادیت است که خواص رنگ سبز خود  را مدیون حضور مقادیر بسیار کمی کرومیوم و آهن فریک می باشد. دمانتوئید در سنگهای آذرین که در اعماق زیاد زمین قرار دارند، سینیت ها، سرپانتینیت ها، شیست ها، سنگ های آهکی بلورین و اسکارن ها تشکیل می شوند.

جدول خصوصیات گارنت دمانتوئید
ترکیب شیمیایی	Ca3Fe2Si3O12
سیستم کریستالی	ایزومتریک
رنگ	زرد-سبز ، سبز ، سبز پررنگ
رنگ خاکه	بی‌رنگ
شفافیت	شفاف تا اوپک
رخ	ندارد
شکستگی	ناهموار و خرد ریز
جلا	شیشه ای ، آدامانتین
ضریب شکست نور	1.888 – 1.881
شکست دوگانه	تک شکستی – ندارد
سختی موس	7 – 6.5
وزن مخصوص	3.8 – 3.82
فلورسانس	به طور کلی خنثی

گارنت دمانتوئید با گرانترین قیمت در بین تمام گارنت ها ، با قیمت هایی مشابه قیمت های خوب تساووریت (گارنت سبز دیگر) است. اما مانند همه سنگهای قیمتی دیگر، سنگهایی با کیفیت پایین (یعنی با کیفیت غیر گوهری) ممکن است با قیمت چند دلار در هر قیراط قابل خرید باشد. چنین سنگهایی به طور کلی پاک و شفاف نیستند. قیمت گارنت دمانتویید با توجه به اندازه و کیفیت بسیار متفاوت است. در بازار خرده فروشی ، ممکن است یک دمانتویید باکیفیت و رنگی قوی و درشت دارای قیمتی معادل 10,000 دلار آمریکا نیز برسد.

معادن سنگ گارنت دمانتوئید در کدام مناطق قرار دارد؟

از نظر تاریخی ، روسیه تولید کننده مهم دمانتوئیدها بوده است. از منابع قابل توجه باکیفیت گوهری می توان به منطقه کوههای اورال ، فلات Koryakskoe و شبه جزیره کولا اشاره کرد. امروزه معادن تاریخی روسیه دیگر دمانتوئید را تولید نمی کند و یا مقامات اجازه استخراج نمیدهند. مقادیر کوچکی در آلمان، ایتالیا، پاکستان ، ماداگاسکار ، سوئیس، زئير، ایران، آمریکا است. از سال 1996 و 2009 به ترتیب ، نامیبیا و ماداگاسکار به منابع مهم تجاری تبدیل شده اند. حتی با کشف منابع جدید، دمانتوئید خیلی کمیاب است. هر قیراط سنگ پاک و قابل تراش جواهری ارزش بالایی دارد. به دلیل غلظت بیشتر آهن ، دمانتوئید منشا آفریقایی متمایل به سبز مایل به زرد ، سبز زیتونی یا قهوه ای است. از طرف دیگر ، ذخایر روسی رنگ خود را مدیون کروم می دانند و تمایل به سبز روشن دارند.سنگهای گارنت سبز شاهین دژ، تکاب، کردستان، کرمان و زاهدان را از دمانتوئیدهای سبز ایران موجود در ایران هستند. نوع گارنت دمانتوئید کرمان شهرت جهانی داشته و حتی در بازار جهانی این گونه بعد از گارنت سبز نیجریه در اهمیت بالایی قرار دارد. اخیرا نوع درشت بلورهای آن در جنوب سیرجان و دیگر نقاط در شمال غرب ارومیه با وزن بیش از 20 قیراط استخراج شده است. متاسفانه به دلیل شرایط زمین‌شناسی و تکتونیکی ، بیشتر گارنت‌های دمانتویید در ایران دارای ترک داخلی هستند و ارزش آنها را بعد از تراش پایین می آورد. همچنین نمونه های پاک و درشت آنها که همزمان پاک باشند بسیار کمیابند.

محدوده رنگ در گارنت دمانتویید

درخشندگی و شکست نور بالا (1.80 تا 1.89)، جلای بسیار خوب و رنگ سبز سیر در این سنگ از دیگر گوهر سنگهای معروف مانند زمرد، پریدوت، یاقوت، سافایر و حتی از الماس های با کیفیت خوب، بیشتر و قوی تری است. در حالی که رنگ دمانتوئید هرگز با بهترین زمرد برابر نیست ،نوع رنگ سبز زمردی ایده آل است. رنگ باید تا حد ممکن پررنگ باشد ، بدون اینکه بیش از حد سبز تیره یا مایل به زرد باشد. باور بر این است که رنگ دمانتوئید به دلیل وجود عنصر جزئی کروم است. لازم به ذکر است که اثر آتش (fire) به بهترین وجه در نوع کمرنگتر و رنگ کمتر اشباع‌تر دمانتوئید دیده می شود. بنابراین ترجیح رنگ سلیقه فردی است. بعضی از افراد رنگ بدنه شدید و آتش کمتری را انتخاب می کنند ، در حالی که دیگران رنگ بدن روشن و آتش بیشتری را ترجیح می دهند.

سنگ گارنت سبز دمانتوئید تحت عناوین «زمرد سیبری»، «کریزولیت سیبری» و «کریزولیت اورال» نیز نامیده می شود که البته این عناوین اشتباه هستند. ترکیب شیمیایی و ویژگی های فیزیکی اعضای گروه گارنت با این اسامی متفاوت است. برای پاک کردن این گوهر از آب گرم، کمی مواد شوینده و برس نرم استفاده شود. از بکار بردن روش های مکانیکی و قرار دادن در معرض گرمای شدید پرهیز شود.

بدل گارنت دمانتوئید

سنگ گارنت سبز دمانتوئید گونه ای محبوب به ویژه در هنر جواهرسازی مدرن است. این گوهر نمونه مصنوعی (سینتتیک) ندارد. به روش گرمایی رنگ آن را بهبود می بخشند که بادوام و غیر قابل تشخیص می باشد. با این وجود، انواع سبز رنگ گارنت سینتیک معروف به (YAG (Yttrium aluminium garnet به عنوان جایگزین دمانتوئید می تواند استفاده شود. ما در بازار برخی از پریدوت‌ها را دیده ایم که تحت عنوان دمانتویید فروخته میشدند! . درواقع زبرجد میتواند بدل خوبی از دمانتوئید باشد با این حال جلای و درخشندگی پایین آن نسبت به دمانتوئید میتواند نشانه احتیاط برای خرید باشد. همچنین کوبیک زیرکونیا ، مواد گلس نانوسیتال و.. میتوانند بدل این سنگ باشند.

بزرگترین سنگ گارنت دمانتوئید در جهان

بلورهای سنگ گارنت دمانتوئید معمولا کوچک هستند و سنگ های بزرگ تر از ۱۰ قیراط بندرت به دست آمده است و سنگ های با تراش فست بزرگ تر از یک قیراط نیز کمتر دیده می شوند. بزرگترین دمانتوئید به دست آمده از ناحیه اورال روسیه، وزنی معادل 252.5 قیراط یا 50.5 گرم داشته است. در انستیتو اسمیتسونین در واشنگتن دی سی، یک قطعه نگین دمانتوئید با تراش فست به وزن 11.24 قیراط به نمایش گذاشته شده است. در حقیقت، دمانتوئید امروزه یکی از کمیاب ترین گوهرسنگ های رنگین محسوب می شود.