مشخصات سنگ فیروزه چیست؟
از انواع سنگ فیروزه می توان به نوع شجر و فیروزه عجمی اشاره کرد. از مشخصات سنگ فیروزه می توان به رنگی جذابآن اشاره کرد که بسته به نوع رنگ آن، آبی آسمانی یا آبی تیره می تواند بسیار گران و یا ارزان باشد.
فیروزه فسفات آلمینیوم نیمه شفاف تا مات به رنگ ابی اسمانی یا سبز است که در آن مس وجود دارد.
این سنگ را به عنوان سنگ جواهر هزاره می شناسند.
نام فیروزه از واژه فرانسوی turquoise به معنی سنگ ترکی گرفته شده است زیرا برای اولین بار از ترکیه وارد اروپا شد.
رنگی که ما بدان فیروزه ای می گوییم پس از کشف این سنگ نامگذاری شد.
تاریخچه سنگ فیروزه
سنگ فیروزه به عنوان یکی از قدیمی ترین سنگ های جهان دارای تاریخی طولانی می باشد. به علت رنگ جذاب آن، حداقل هزاره های ششم و پنجم پیش از میلاد این سنگ مورد توجه و استفاده انسان قرار گرفته است. کاوشهای باستان شناسی نشان داده است سه هزار سال پ.م. حاکمان مصری باستان، از جواهرات این گوهر زیبا جهت تزئین آرایشی، طلسم استفاده و یا به همراه مومیایی خود دفن می کردند. به همین جهت ذخایر محدود آن در مصر به سرعت رو به اتمام گذاشت.
مصریان باستان از فیروزه به عنوان سنگ جواهر و سنگ تزئینی استفاده می کردند.
آرامگاه و مقبره شاه توتان هامون با فیروزه تزئیین شده است.
مصریان باستان اعتقاد داشتند که رنگ آبی سمبل احیای حیات است بنابراین فیروزه هم برای تزئینات و هم باورهای خرافی استفاده می شد.
آمریکایی های میانه موزاییک های فیروزه ای ساختند و چینی ها فیروزه را برای تزئینات استفاده کردند.
فیروزه توسط بومیان آمریکایی برای جواهرات و تزئین استفاده شد بعضی از آنها اعتقاد داشتند که فیروزه توانایی نگهداری و مراقبت دارد.
تیبتان ها به ویژگی های درمانی فیروزه اعتقاد داشتند و قرن ها آنرا جواهر ارزشمندی تلقی می کردند.
ترکیبات سنگ فیروزه
از لحاظ ترکیبات شیمیایی فیروزه از فسفات مس و آلومینیوم تشکیل شده است.
مواد معدنی آبی رنگ بسیار کمیاب و بی نظیر هستند به همین دلیل سنگ جواهر فیروزه بسیار ارزشمند است و از قیمت بالایی برخوردار است.
جواهرات فیروزه ای آبی رنگ ممکن است تحت شرایط خاصی مانند قرار گرفتن طولانی مدت در معرض نورخورشید، گرما، لوازم آرایشی و تعریق؛ تغییر رنگ دهند.
برخی از سنگ های فیروزه ای دارای رگه های مشخصی هستند که این رگه ها تحت تأثیر شرایط تشکیل این سنگ ها به وجود آمده است.
فیروزه هایی که به خوبی شکل گرفته اند و دارای منافذ کمتری هستند معمولا از دوام بیشتر و درخشش بالاتری برخوردارند.
مناطقی که فیروزه در آنها یافت می شود :
این سنگ تحت تاثیر محلول های اسیدی در محیط آبی تشکیل می شود و به صورت توده های فشرده یا رگه هایی جداگانه در داخل شکاف سنگ ها به صورت گرد یا قلوه ای شکل یافت می شود. بهترین مناطق از نظر آب و هوایی جهت تشکیل این سنگ مناطق خشک می باشد. این گوهر معمولا در مناطقی یافت می شود که در آن صخره های به جا مانده از فعالیت های آتشفشانی بوده یا حرارت زمین در شکل گیری آن دخالت داشته است. فیروزه سنگی با بافت متخلخل است و هرچه تخلخل و حباب های درون این سنگ کمتر باشد درصد خلوص آن بیشتر و درنتیجه سختی و استحکام آن بیشتر و احتمال شکستگی و ترک خوردگی جهت استخراج اولیه و یا تراش آن کمتر می شود. به دلیل خلل و فرج های فراوان در این سنگ می توان برای خوش رنگ کردن آن از نمک های مس و آنیلین Aniline استفاده نمود.
این نوع از فیروزه در:
- جنوب غربی ایالات متحده،
- چین،
- شیلی،
- مصر،
- ایران،
- و مکزیک تولید می شود.
از اولین فیروزه های یافت شده در طول تاریخ می توان به فیروزه های به کار برده شده در جواهرات کشف شده در مصر اشاره کرد.
این فیروزه ها در یک مقبره سلطنتی که مربوط به 6000 سال قبل از میلاد است، به دست آمده است.
فیروزه به صورت توده های خوشه ای شکل در شکاف ها یافت می شود.
بهترین نوع فیروزه در شمال شرقی ایران قرار دارد.
ذخایر دیگری نیز در افغانستان، آرژانتین، استرالیا، برزیل، چین، اسرائیل، مکزیک، تانزانیا و آمریکا دیده می شوند.
معادن فیروزه در غرب
جنوب غربی ایالات متحده از لحاظ تولید سنگ فیروزه بسیار غنی است و مناطقی مانند آریزونا، کالیفرنیا، کلرادو، نیومکزیکو و نوادا از مراکز عمده تولید آن در این کشور شناخته می شوند. در حال حاضر، آریزونا بزرگترین تولیدکننده این سنگ در کشــور است. نــوادا دیگر ایالت آمریکاست که با داشتن 120معدن، بخش عظیمی از سنگ فیروزه مورد استفاده صنعت جواهر سازی را تامین می کند. مرغوب تریــن نوع آن در ایالت متحده، از معدن لس کریلوس نیومکزیکو به دست می آید و قبل از ورود فاتحان اسپانیایی به قاره جدید، سنگ این معدن به طور گسترده توسط بومیان مورد بهره برداری قرار می گرفت.
فیروزه در ایران
در امپراطوری فارسی باستان، سنگ جواهر فیروزه را در مچ دست و یا دورگردن می آویختند و از آن برای محافظت از خود در برابر مرگ غیر طبیعی استفاده می کردند.
استفاده از سنگ فیروزه در ایران در واقع یک میراث ملی است که آن را برای تزئین اشیاء، مساجد و دیگر ساختمان های مهم در داخل و خارج کشور مورد استفاده قرار می دادند.
فیروزه یک کانی مات است که در رنگ های زیبایی از آبی، سبز، زرد وجود دارند.
این سنگ گرانبها از قدمت بسیار زیادی نیز برخوردار است.
از دوران باستان تا کنون، سنگ فیروزه برای خاتم کاری و هم چنین در ساخت جواهرات کاربرد داشته است.
چگونگی شناسایی فیروزه
فیروزه را می توان با رنگ ابی آسمانی اش، ابی سبز یا سبز سیبی و شفافیت روغنی تا ماتش شناسایی کرد.
به علاوه میزان سختی 5 تا 6 آن باعث شده که از سنگ های جواهر مشابه مانند کریسوکولا، واریسیت و اسمیتزونیت متمایز شود.
سختی آن به تشخیص این سنگ از نمونه های مشابه یا ترکیبی کمک می کند.
روش تشخیص فیروزه اصل
امروزه نوع با کیفیت و اصل سنگ فیروزه بطور بسیار محدودی در بازار عرضه می شود. البته نوعی از آن به عنوان رنگ ثابت به بازار عرضه می شود که با مواد پلیمری ترکیب شده اند. این گونه از سنگها به علت تولید مصنوعی خود تغییر رنگ نمی دهند و در هر اندازه ای موجود می باشند. هرچند که روغن، آفت این گوهر محسوب می شود ولی چربی(پارافین و یا مواد پلاستیک مایع) باعث جلا و دوام، پررنگ شدن و پر شدن خلل و فرج آن نیز می شود. در گذشته برای زیبا تر کردن جلوه این سنگ از روش های اشباع کردن آن با روغن های رنگین، واکس و مواد پلاستیکی رنگی استفاده می شد. بنابراین با اتصال فلز داغ به این نقاط بوی بسیار زننده از پلاستیک به مشام می رسد. واکس و روغن در تماس با فلز داغ عرق کرده و در سنگ فیروزه باقی می ماند. اینها معمولا وزن سبک تری در همین اندازه نسبت به نوع اصیل خود دارند. یکی از مهمترین راه های تشخیص فیروزه طبیعی توجه به پشت آن یعنی سنگ ماتریکس (سنگ چسبیده شده به پشت سنگ) آن است. فیروزه های نیشابور که به صورت تیره و یا فیروزه های، سفید همراه با پیریت دیده میشوند میتواند به تشخیص ما کمک کنند. در روش پیشرفته زاچری فیروزه های آمریکایی معدن Kingman بهسازی می شوند که فقط توسط دستگاه مشخص می شود و در حالت عادی هیچ نشانه ای ندارند مبننی بر اینکه این فیروزه بهسازی شده است یا نه! با این روش استحکام فیروزه چه برای تراش و چه در برابر مواد شیمیایی مقاوم می شد. در ایران بیشتر هنوز همان روش سنتی استفاده می شود.
انواع سنگ فیروزه:
انواع سنگ فیروزه بر اساس رنگ و طرح آنها بسته به جایی که استخراج میشوند متفاوت است.
- در رديف بالا سمت چپ: نگين آبی فیروزه ای مایل به سبز با زمينه سیاه و سفید از چین، یک نگين اشک ، کمی مایل به سبز دامله آبی فیروزه ای از معدن زیبای خفته آریزونا ( Sleeping Beauty Mine)، دو نگين به رنگ آبی آسمانی فیروزه ای با زمينه قهوه ای شکلاتی از معدن ها Altyn-Tyube در قزاقستان.
- در ردیف مرکز: یک نگين برنگ آبی آسمانی کوچک از معادن کینگمن در آریزونا و دو دامله کوچک و گرد برنگ آبی آسمانی از معدن زیبای خفته آریزونا است.
- در ردیف پایین: دو دامله کوچک با زمينه سیاه از معادن ناشناخته در نوادا؛ تراش اشک شکل آبی فیروزه ای کمی مایل به سبز در زمينه سیاه و سفید از معدن Newlanders در نوادا و یک دامله مستطیل شکل از آبی فیروزه ای کمی مایل به سبز در زمينه قهوه ای مایل به قرمز از معدنی واقع در نوادا.
-
درجه شفافیت و درخشندگی فیروزه
فیروزه از نیمه شفاف تا مات متغیر است و مواد نیمه شفاف آن کمیاب هستند.
شفافیت این سنگ از روغنی تا مات است.
بیشتر فیروزه ها دارای ناسرگی های خاکستری تیره، قهوه ای یا سیاه هستند.
این ناسرگی ها می توانند متراکم یا پراکنده باشند.
بهترین نوع فیروزه نیمه شفاف، خالص و بدون ناسرگی است.
البته گاهی این ناسرگی های الگوهای جذابی را بر روی سنگ ایجاد می کنند مانند فیروزه تار عنکبوتی که بسیار زیباست.
انواع رنگ فیروزه
فیروزه تنها سنگ جواهری است که با پیدا شدنش رنگ جدیدی معرفی شد.
فیروزه را گاهی با مالاکیت یا کیرزوکولا ترکیب می کنند که باعث می شود ظاهر چندرنگی سبز و ابی بگیرد.
فیروزه ای که در آمریکا یافت می شود بیشتر حاوی آهن است تا آلمینیوم بنابراین ترکیبی از فیروزه و کالکوزیدریت است.
از آنجایی که دارای آهن است به رنگ سبز است.
فیروزه کاملا آبی کمیاب است و معمولا با رنگ های قهوه ای، خاکستری تیره یا سیاه ترکیب شده است.
این رنگ ها در اثر مواد معدنی یا صخره درونگیر فیروزه ایجاد شدند که به آنها بوگان فیروزه نیز می گویند.
محبوب ترین رنگ فیروزه آبی آسمانی (بدان ابی تخم سینه سرخ یا آبی فارسی می گویند) و پس از آن ابی- سبز یا سبز سیبی است.
فیروزه به چه شکلی است و چگونه برش داده میشود؟
فیروزه معمولا به صورت کوژ شکل برای گوشواره، سنجاق سینه، گردنبند، آویز، دستنبد، کمربند و حلقه برش داده می شود.
شکل آن به صورت کوژ یا بیضی است.
از آنجا که یکی از سنگ های جواهر نه چندان مقاوم است آنرا برای کنده کاری های تزئینی استفاده می کنند.
مهره های کروی شکل فیروزه برای دستبند، گوشواره و گردنبند مفید هستند.
روش آماده سازی فیروزه
فیروزه ماده ای نفوذ پذیر است بنابراین گاهی آنرا با پولیمر، موم یا پلاستیک ترکیب می کنند تا رنگش متمایزتر و مقاومت سطحی اش بیشتر شود.
رنگ فیروزه با استفاده از روغن یا پارافین، رنگ های مختلف یا نمک مس بهبود می یابد.
پودر فیروزه چسبانده شده با شیشه، پروکلئین و پلاستیک برای ساخت سنگ های فیروزه، ترکیب می شوند.
نئولیت نمونه ساختگی فیروزه با بوگان تیره ای است که به آن فیروزه ریز می گویند.
فیروزه نئو نوع ساختگی دیگری از فیروزه با بوگان تیره است.
فیروزه وینی نمونه ترکیبی دیگر است.
تمام تاجران جواهرات در مورد تغییرات ایجاد شده در فیروزه توضیح می دهند و خریدار باید از ترکیبی بودن یا ساختگی بودن مواد اطلاع داشته باشد.
ویژگی های گوهرشناسی فیروزه
- فرمول شیمیایی: CuAl6(PO4)4(OH).4H2O مس حاوی فسفات آلمینیوم
- ساختار بلورین: سه شیبی (نادر)، خوشه مانند
- رنگ: آبی آسمانی، سبز- آبی، سبز سیبی
- سختی: 5 تا 6 بر روی مقیاس Mohs
- شاخص انکسار: 1.619 تا 1.650
- چگالی: 2.31 تا 2.84
- شکاف پذیری: ندارد
- درخشندگی: نیمه شفاف، مات
- انکسار دوگانه یا شکست نوردوسویه: 0.040
- شفافیت: روغنی، مات
- فلورسانس: ضعیف، زرد- سبز، آبی روشن
-
فیروزه: سنگ های مشابه یا مرتبط
گاهی فیروزه را دخترعموی لازولی لاپیز می نامند زیرا شبیه به هم هستند.
گاهی با مالاکیت یا کریزوکولا ترکیب می شود تا ظاهر ابی و سبز ترکیب شده بگیرد.
فیروزه ای که در آمریکا پیدا می شود آهن بیشتری نسبت به آلمینیوم دارد بنابراین در واقع ترکیبی از فیروزه و کالکوزیدریت است.
فیروزه را گاه با واریسیت اشتباه می گیرند. با این حال واریسیت سبزتر است.
کریزوکولا نیز ممکن است به جای فیروزه شناخته شود اما فیروزه سخت تر است و درخشندگی آن روغنی یا مات است در حالیکه کریزوکولا درخشش شیشه ای دارد. -
سنگ های فیروزه مشهور
- احتمالا مشهورترین فیروزه مربوط به ماسکی است که بر روی جنازه توناخ هامن شاه مصریان قرار گرفته است.
- تعدادی از آثار هنری باستان مربوط به آمریکایی های میانه در موزه بریتانیا نمایش داده شده که در آن آثار موزاییکی فیروزه دیده می شود مانند سپر چوبی، ماست خدای باران و افعی دوسر.
- موسسه اسمیت سونیاننیز مجموعه جذابی از آثار فیروزه را نمایش میدهد: یک شیشه عطر چینی، دستبند ناواجو و تاج مری لوییس.
این تاج را ناپلون پس از ازدواج به مری لوییس داد. - تاج با زمرد تزئین شده و سپس در سال 1950 سنگ های جواهرش با فیروزه تغییر داده شد و توسط وان کلیف و آرپلز در سال 1953 زمردها جداگانه فروخته شدند.
- ماریا ماگدالنا، دوشس وندوم، تاج فیروزه ای را برای ازدواجش با پرنس ژان اورلئان در دوم می 2009 در کلیسای نورتدام بر سرکرد.
- جواهرات فیروزه مورد توجه ستارگانی مانند سلما هایک، هیدی کلام، اسکارلت جانسون، مگان فاکس، بلیک لیولی، سارا جسیکا پارکر و اوا ماندس هستند.
- حلقه طلایی و فیروزه ای متعلق به ژان آستین نویسنده در سال 2013 توسط خوانند آمریکایی گلی کلارکسون خریداری شد.
با این حال یک متخصص تحت حمایت وزارت فرهنگ انگلیس به موزه جین آستین اجازه داد تا پول کافی برای نگه داشتن حلقه در آمریکا را جمع آوری کند.
خانم کلارکسون با بازفروش حلقه موافقت کرد و حالا این حلقه در موزه جین استین نگهداری می شود.
روش نگهداری فیروزه
جواهرات فیروزه ای نسبت به سایر جواهرات نیاز به مراقبت بیشتری دارند؛زیرا جواهرات فیروزه ای نرم تر از سایر جواهرات و سنگ های قیمتی مانند الماس یاقوت هستند.
البته به دلیل نرم تر بودن جواهرات فیروزه ای ممکن است استفاده از این جواهرات بیشتر موجب خارش پوست شود و هم چنین بیشتر مستعد شکستن و آسیب پذیری هستند.نحوه پاک کردن فیروزه
برای مراقبت از جواهرات فیروزه ای باید به این نکته توجه داشته باشیم که هرگز برای تمیز کردن این جواهرات از صابون استفاده نکنیم همچنین از تماس جواهرات فیروزه ای با گریس جلوگیری کنیم.
برای تمیز کردن جواهرات فیروزه ای خود بهتر است از آب گرم استفاده کنید و بلافاصله پس از شستشو آن را با پارچه ای بسیار نرم خشک کنید و
حتما به این نکته توجه داشته باشید که برای پاک کردن جواهرات فیروزه ای هرگز از پاک کننده های تجاری و شیمیایی استفاده نکنید.
