مشخصات یاقوت سرخ
یاقوت سرخ یا روبی (Ruby) گوهری با انواع رنگ قرمز و سختی 9 در مقیاس موس می باشد. سنگ یاقوت سرخ همانند یاقوت کبود از خانواده کروندوم (Corundum) می باشد. تا 200 سال پیش تصور می شد روبی از نظر ترکیب شیمیایی مشابه اسپینل قرمز (Red Spinel) و گارنت قرمز در یک گروه کروندوم قرار دارند. هنگام تشکیل روبی و سفایر به جز اکسید آلومینیوم خالص و عناصر رنگزا، عناصر همراه دیگر، سنگ ها و سیالات درگیر و مذابهای مختلف می توانند همراه با این یاقوت تشکیل شوند یا به دام بیفتند. اگر یاقوتهای کشورها و منشأ های مختلف هیچ گونه تفاوتی در عناصر همراه و ناخالصی درون آنها نداشتند قطعا تفاوت رنگ و شفافیت و پیرو آن تفاوت ارزش وجود نداشت.
گاها سنگ مادر یا میزبان یاقوت سرخ کلسیت یا دولومیت (Dolomite) است که خود در اثر دگرگونی مجاورتی با مواد مذاب یا توده های گرم درون عمق زمین از سنگ آهک اولیه تشکیل می شود. برخی محتویات کانی های میهمان مثل روتیل (بلورهای سوزنی ریز) باعث جلای ملایم و ابریشمی در روبی می شوند. چنانچه مقدار کانی روتیل در محتویات آن زیاد باشد و به صورت کابوشن تراشیده شود پدیده زیبای چشم گربه ای یا آستریوم (ستاره شش پر) در یاقوت بوجود می آید که ارزش جواهر را چند برابر می کند. در جدول زیر مشخصات سنگ یاقوت سرخ آمده است:
| جدول خصوصیات سنگ یاقوت سرخ | |
|---|---|
| ترکیب شیمیایی | کروندوم – اکسید آلومینیوم همراه کرومیوم- Al2O3:Cr |
| رنگ | قرمز با شدت مختلف |
| رنگ خاکه | سفید |
| شفافیت | شفاف تا مات |
| کلیواژ | ندارد |
| جلا | شیشه ای |
| ضریب شکست نور | 1.778 – 1.762 |
| شکست دوگانه | 0.008 |
| سختی موس | 9 |
| وزن مخصوص | 4.05 – 3.97 |
| سیستم کریستالی | تریگونال |
| فلورسانس | در طول موج بلند قرمز رنگ |
علت رنگ قرمز یاقوت
کروندوم به خودی خود تقریبا بی رنگ است و عامل رنگ دهنده در روبی عنصر کروم است و همانطور که قطعا دیده اید سایه هایی قهوه ای رنگ در یاقوت سرخ وجود دارد دلیل آنها مقدار بسیار کمی از فلز آهن در ترکیب شیمیایی آنها است. تقریبا در هر معدنی یک نوع رنگ روبی مختص خود را دارد و فرمول خاصی برای تعیین رنگ آن بر اساس مکان وجود ندارد. معمولا پراکندگی رنگ در سرتاسر نقاط روبی متفاوت است و لکه های قرمز یا نوارهایی در آن مشاهده می شود. بهترین رنگ روبی رنگ قرمز خالص است که به “خون کبوتر” معروف است. اصطلاحاتی رایج در بازار جواهرات مانند یاقوت برمه یا یاقوت سرخ سیامی در واقع بخاطر کیفیت بالای رنگ آن است نه به خاطر مکان استخراج آن.
ارزش دو یاقوت هم وزن بیست قیراطی در بهترین کیفیت (سافیر کشمیر یا روبی برمه) با نمونه یاقوتی به همان مشخصات کانیایی ولی در بدترین کیفیت گوهری (مانند برخی یاقوت های هند و آفریقا) می توانند تا ده هزار برابر تفاوت داشته باشد، گوهر اولی قیراطی 20 هزار دلار و دومی کمتر از دو دلار!
روش استخراج روبی
یاقوت سرخ را می توان از شکافها و کانال های بسیار ریز و حفره های کوچک همانند سایر کانی های دیگر پیدا کرد. استخراج این سنگ از معادن ذخیره اولیه از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نیست و ترجیحا به صورت ابتدایی و از طریق معادن ثانویه رسوبی استخراج می شود. این روش قدیمی صدها سال است که از طریق شستن شن و ماسه های رسوبی کف رودخانه جهت یافتن این گوهر انجام می شود.
منابع و معادن سنگ یاقوت سرخ در جهان
ذخایر مهم یاقوت در برمه، ویتنام، تایلند، پاکستان، سریلانکا و تانزانیا می باشد که از بین آنها مهمترین ذخایر معدن موگوک (Mogok) در برمه است. در این معدن لایه های رسوبی حاوی یاقوت قرمز در عمق چند متری زمین و گاهی 8 متر قرار دارند. از بین یک درصد از یاقوت های سرخ استخراج شده جهان که برای استفاده در جواهرات کاربرد دارند آنهایی هستند که دارای رنگ بسیار نفیس “سرخ خون کبوتر” می باشند. در حین استخراج یاقوت سرخ ممکن است کانی هایی نظیر بریل، تورمالین، یاقوت کبود، اسپینل، توپاز، زیرکن، مون استون، گارنت و کیانیت همراه آن یافت شود.
معادن سنگ یاقوت سرخ میانمار (برمه)
دو معدن موگوک و هسو دارای برمه دارای معروف ترین منبع روبی در طول تاریخ از نظر کیفیت می باشند که جهت توصیف رنگ آنها از واژه “خون کبوتر” استفاده می کنند. در معادن تایلند و کامبوج کمتر این سرزندگی و ویژگی فلورانس رنگ سرخ دیده می شود. خواص یاقوت سرخ این منطقه به دلیل کیفیت رنگ بالای خود نیر بسیار قوی می باشد.
معادن سنگ یاقوت سریلانکا
بیشتر ذخایر روبی سریلانکا در جنوب غربی این جزیره و در منطقه راتناپورا (Ratnapura) قرار دارند. معادن روبی این منطقه بسیار با کیفیت است و رنگ آنها بصورت قرمز روشن و صورتی می باشند. البته در این سنگها ته رنگ ارغوانی نیز دیده می شود که با فرآوری حرارتی از بین برده می شود. نگین های بالای 5 قیراط این روبی ها بسیار خوش رنگ و گران قیمت هستند. در رودخانه های این منطقه هنوز جستجوی این گوهر ادامه دارد.
معادن سنگ یاقوت سرخ تایلند
در دهه 1970 تا 1980 تایلند تامین کننده اصلی یاقوت بوده است که امروزه به دلیل مسائل سیاسی و استراتژیک در بازار بسیار کم اند. یاقوت سرخ تایلند معمولا دارای رنگ قرمز تیره و سایه قهوه ای رنگ هستند. کمیابی روبی در معدن موگوک برمه موجب شد تا کارشناسان در ماسه سنگ و خاک رس منطقه چانتابوری (Chantaburi) در جنوب شرقی بانکوک دوباره به استخراج این سنگ امیدوار شوند.
معادن سنگ یاقوت تانزانیا
چندین دهه است که در این کشور روبی هایی با ارزش به همراه سافیر آبی و رنگهای دیگر در معادن ثانویه بدست می آید. کریستال هایی تا ده قیراط از این منطقه پیدا شده که رنگی سرخ زنده با ته رنگ آبی دارند. علی رغم حالت معمول، سنگ مادر روبی های تانزانیا سنگ بازالت نمی باشد.
