تاریخچه سنگ آکوامارین:
نام آکومارین از یک واژه قدیمی لاتین به معنای آب دریا (Aqua) مشتق شده است. این گوهر همواره با داستان ها و افسانه های بسیاری همراه بوده است. در گذشته نیز دریانوردان برای حفاظت از طوفان و حوادث دریایی آن را همانند طلسمی قدرتمند با خود حمل می کردند به همین دلیل به الهه دریاها معروف بود. همچنین از خواص آکوامارین جهت دفع سموم و در سحر و جادو برای دفع طلسم ها استفاده می شد. این سنگ نماد آرامش است و از نظر تاریخی نیز مهره های آکوامارین در مومیایی های مصر نیز یافت شده اند. پلینی نویسنده روم باستان به این گوهر لقب “جواهری سبز آبی همانند دریا” داده که از سبز رنگ پریده تا سبز تیره متغیر است. در دوران باستان از بریل برای ساخت شیشه عینک استفاده می شد و به همین علت در زبان آلمانی به عینک brille می گویند.
نحوه تشخیص آکوامارین اصل:
آکوامارین به رنگ آبی تا آبی مایل به سبز، گوهرسنگی از خانواده بریل است. شناخته شده ترین گوهرسنگ این خانواده، زمرد سبز است و آکومارین پس از زمرد محبوب ترین گوهرسنگ این خانواده محسوب می شود. درواقع نام دیگر آکومارین با رنگ نفیس (آبی آسمانی) را بریل گرانبها نیز می گویند. سنگ آکوامارین یک کانی سخت (دارای سختی برابر ۸ در مقیاس موس)، دارای جلای شیشه ای و ساختار سیلیکات بریلیوم آلومینیوم است. این گوهر دارای بلورهای شکننده و درشتی بوده و شفافیت آنها مثل بلورهای زمردی دارای ترک می باشند. آکوامارین در بلوردان های پگماتیتی دانه درشت و سنگهای مشابه یافت می شود. ماگما در زیر پوسته زمین با افزایش حرارت با سنگهای معدنی پگماتیت تماس داشته و بلورهای سنگ آکوامارین به مرور زمان درون آن رشد می کنند. بلورهای آن معمولا بصورت تک کریستالی هستند و گاهی نیز به صورت مجموعه ای درهم رشد کرده که نظم بلورها بی قاعده و یا درجهتی موازی هم قرار دارند.آکوامارین اغلب توسط رنگ آبی دریای منحصر به فرد خود قابل تشخیص است. این سنگ بسیار سخت بوده و درخشندگی شیشه ای دارد. سنگهای آکوامارین نسبت به سایر جواهرات مشابه شفافیت و وضوح مطلوب تری دارند.
شدت رنگ و وضوح سنگ مهمترین معیار ارزیابی آکوامارین می باشد، و پس از آن کیفیت برش در درجه ی بعدی قرار می گیرد. آکوامارین با مقدار کمی آهن رنگ شده و در آزمایش ترکیب ها مقادیر عناصر و ساختار بلوری شش وجهی به راحتی آن را از سایر سنگ های سبز آبی متمایز می سازد.
محدوده رنگ در آکوامارین:
رنگ آکوامارین معمولا یکنواخت است و بی نظمی ها در پراکندی رنگ آن نادر می باشد. رنگ خیره کننده آبی دریایی آن طیفی از آبی روشن تا کمی تیره را در بر می گیرد. نوع آبی سیر این گوهرسنگ بسیار نادر است و فقط به صورت بلورهای کوچک در معدن Royal Stone ماساچوست آمریکا یافت شده. رنگ آبی دریایی مشخصه این گوهرسنگ بوده و غلظت رنگ آبی بر ارزش و مطلوبیت آن می افزاید. آکوامارین با پدیده چشم گربه یا آستریزم و با کیفیت بالا، بسیار با ارزش است و انواع استار آنها همانند یاقوت بسیار نادر و گران بها می باشد. بریل ها در هنگام رشد بلور و تشکیل با توجه به نوع عنصر واسطه رنگ های مختلفی از جمله آبی ، صورتی ، سبز ، زرد وسرخ و یا بی رنگ به خود میگیرند. رنگ آبی آکوامارین به دلیل وجود عنصر آهن در ترکیبات آن هست اما اگر این عنصر یا عناصر دیگر در هنگام تشکیل وجود نداشته باشند بریل به رنگ اصلی خود (بی رنگ ) رشد خواهد کرد اما اگر مقدار کمی دارای ته رنگ آبی باشد آکوامارین محسوب میشود. چون عنصر واسطه آهن در آن موجود هست ولی مقدار آن ناچیز بوده و سنگ دارای رنگ کمی است.محتویات فراوانی ممکن است درون این گوهرسنگ وجود داشته باشد به همین دلیل خواص فیزیکی آنها متفاوت است. به عنوان مثال گونه ای وجود دارد به اسم آکوامارین ماکسیکس (Maxiexe Aquamarine) رنگ ناپایداری داشته و در برابر نور آفتاب رنگ خود را از دست می دهد و محبوب نمی باشد.
پدیده دو رنگی در سنگ آکوامارین چیست؟
پدیده دو رنگی (Dichroism) در انواع تیره رنگ این گوهر قابل مشاهده است. در این نوع می توان دو تصویر دید یکی آبی خالص قدری روشن و دیگری زرد سبز بسیار کمرنگ و یا تقریبا بی رنگ. در انواع پر رنگ تر حتی می توان با چشم غیر مسلح نیز دیده شود.
آکوامارین در کدام مناطق یافت میشود؟
معادن آکوامارین مانند سایر کانی های خانواده خود در تمامی قاره ها یافت می شوند. ذخایر بااهمیت آن در برزیل، باهیا، جمهوری مالاگاسی، افغانستان، تانزانیا، پاکستان و روسیه هستند. در کوه های اورال روسیه و دیگر نقاط سیبری به وفور یافت می شود که بیشتر آنها همراه توپاز می باشند. یکی از بزرگترین این معادن در معدن کاراکورام پاکستان می باشد. حضور آکوامارین در معادن ثانویه، همانند قلوه سنگهای جواهر گونه، بسیار نادر است. در برزیل این کانی همراه با کریزوبریل، توپاز سفید یا آبی و یا به صورت فلوه سنگ های کوچک در معادن ثانویه در شمال شرقی ایالت میناس جراس یافت می شود. در ماداگاسکار حدود 50 معدن از آن وجود دارد. در ایران نیز در خراسان رضوی در گناباد و در حوالی مشهد از آن پیدا شده است و اکتشاف آن در دستور کار دبیرخانه مشهد شهر جهانی صنایع دستی گوهر سنگها قرار دارد.
انوع برشهای مناسب برای سنگ آکوامارین:
شدت رنگی، پاکی گوهر و کیفیت تراش آن از معیارهای مهم در هنگام ارزش گذاری سنگ آکوامارین بشمار می روند. حضور مقادیر کمی از کانی های دیگر سبب ایجاد پدیده چشم گربه(با خط سفید) و یا پدیده ستاره ای با شش اشعه در بلور آن می شود. چنین نمونه هایی قابلیت تراش کابوشن را دارند. در بلورهایی که لکه ابری دارند ابتدا باید آنها را جدا کرد و بعد تراش داد. آکوامارین به علت کم رنگ بودن باید عمق کافی داشته باشد وگرنه نگین تراشیده آن بی رنگ جلوه خواهد داد. بلورهای بریل اغلب منشور نسبتا نازک و کشیده دارند و خط کمربندی نگین های تراش داده شده شکی کشیده می یابند. تراش معمول این گوهرسنگ به شکل زمردی قیچی وار است و نگین های تراشیده آن اغلب مربع یا لوزی هستند. این سنگ قابلیت تراش کابوشنن و زاویه دار را نیز دارد ولی محبوب ترین برش آن، برش پلکانی زمردی است.
آیا آکوامارین بهسازی میشود؟
در بازار جواهرات نگین های آن غالبا به صورت آبی کمرنگ دیده می شوند که با فراوری حرارتی پیشرفته معمولا ته رنگ سبز آن حذف می شود. بعضی از بریل های زرد و سبز را با حرارت دهی می توان به آکوامارین آبی تبدیل کرد. بریل هایی که رنگ آنها کیفیت پایین تری دارند می توان با حرارت دهی تا دمای 400 درجه سانتیگراد می توان به آبی سیر و مرغوب تری رسید. فقط انواع با کیفیت آن را در انگشتر سازی روی پایه باز سوار می کنند. درخشش و رنگ بریل ها را معمولا با گذاشتن آن درون فویل در زیر نگین بهبود می بخشند. در این روش نگین آن را روی فویل نقره ای و یا در قابی با روکش تیره قرار می دهند.
تفاوت سنگ آکوامارین و زمرد چیست؟
آکوامارین و زمرد هر دو به خانواده بریل تعلق دارند ولی به طرز شگفتی باهم متفاوتند. تفاوت این دو این است که رنگ سبز زمرد به دلیل حضور مقادیر ناچیزی بریلیوم و گاهی وانادیوم در ترکیب شیمیایی آن است در حالی که سنگ آکوامارین از حضور ناخالصی های آهن در ترکیب شیمیایی بریل بی رنگ (گوشنیت) سود برده است. از دیگر تفاوت های این دو گوهرسنگ می توان به حالت مه گرفتگی و حضور مقادیر زیادی ناخالصی در زمرد اشاره نمود و حال آنکه سنگ آکوامارین به عنوان گوهری شفاف و پاک (فاقد ناخالصی در سنگ) شناخته می شود.
نکات مهم در هنگام خرید سنگ آکوامارین:
در هنگام خرید باید به رنگ و به خصوص ته رنگ سبز که معمولا در آنها مشاهده میشود را در نظر بگیرید. همیشه این نکته را بیاد داشته باشید که آکوامارین شفاف و بدون عیب به علت حفره های میکروسکوپی، کمتر وجود دارد و معمولا قسمتهای کدر یا لکه ابری مانند در آن دیده می شود. البته این لکه ها را نمی توانند بخوبی صیقل و پولیش بدهند و درنتیجه درخشش کافی ندارند. هرچند که بلورهای شفاف و خوش رنگ آن به هیچ وجه کمیاب نیست. از جمله سنگهایی که مشابه آکومارین بوده و ممکن است با آن اشتباه بگیرید عبارت اند از: کیانیت، توپاز، زیرکن، تورمالین و انواع بدل آکوامارین که از شیشه درست شده اند. خوشبختانه نوع مصنوعی نگین های این گوهرسنگ که در آزمایشگاه تولید می شوند مقرون به صرفه نیست. در بازار انواع مصنوعی وجود دارند که در واقع اسپینل مصنوعی با رنگ آکوامارین می باشند. در بازار ایران دیده شده از کانی گوشنیت به عنوان آکوامارین شفاف اصل فروخته می شود. برای شارژ این گوهرسنگ می توانید هر چهار روز یک بار آن را بشورید سپس در مقابل خورشید شارژ نمایید.
قیمت گذاری سنگ آکوامارین:
بطور کلی هرچه رنگ سنگ آکوامارین تیره تر باشد قیمتی تر است ولی از آنجایی که بلورهای درشت آکواکارین کمیاب نیستند قیمت این گوهر به جز نوع رنگ نفیس آن چندان بالا نیست و حتی جزو جواهرات ارزان قیمت می باشد. نگین های یک قیراطی با کیفیت معمولی آن چند دلار بیش نیست. حتی نوع گرانبهای آن نیز نسبت با زمرد خوب نمی تواند رقابت کند. باربوت (Barbot) جواهرساز فقید فرانسوی در کتابهایش نقل می کند که یک آکوامارین با وزن 10 کیلوگرم داشته که قیمت آن فقط 65000 دلار بوده. در سال 1811 نیز بلور زیبای سبز چمنی از بریل به وزن 15 پوند در ایالت میناس نواس برزیل یاف شد. حال تصور کنید همین مقدار زمرد چقدر ارزش خواهد داشت!
بزرگترین کریستال های آکوامارین در جهان کدامند؟
بزرگترین کریستال برش خورده آکوامارین به The Dom Pedro aquamarine معروف است. در سال 1980 این قطعه در معدن Pedra Azul ایالت میناس جراس برزیل یافت شد. وزن اولیه آن 45 کیلوگرم و تبدیل به 10636 قیراط، ابعاد 36 سانتیمتر ارتفاع و 10 سانتی متر عرض بعد از برش شد. یکی دیگر از بزرگترین کریستال های یافت شده در جهان دارای وزنی معادل 110.5 کیلوگرم و به ابعاد 48.5 سانتیمتر طول و 42 سانتیمتر قطر بود که در سال 1910 میلادی در مارابایا در ایالت میناس جراس برزیل یافت شد و بعدها به قطعات و نگین های مختلفی تبدیل شد. در سال های اخیر نیز کریستال های بسیار بزرگی در همین استان یافت شده است از جمله یک بلور 552000 قیراطی که بیش از 110 کیلوگرم وزن و کیفیتی بسیار بالا داشته است. البته بلورهایی نیز یافت شده اند که چندین تُن وزن داشته ان ولی دارای کیفیت پایینی نظیر بی رنگی یا کدر بوده که در جواهر سازی کاربردی ندارند.
نکات نگهداری و شستشوی جواهرات آکوامارین:
آکوامارین یکی از با دوام ترین سنگ های جواهر است، اما باز هم به نگهداری و مراقبت دقیق نیاز دارد. در هنگام کار با مواد شیمیایی قوی، از پوشیدن جواهرات با سنگ آکوامارین خودداری کنید. برای جلوگیری از خراشیدگی، همیشه سنگ های جواهر آکوامارین را به طور جداگانه از دیگر انواع جواهرات سنگ های جواهر نگهداری نمایید.
در هنگام تمیز کردن، از آب گرم صابونی و دستمال یا پارچه ی نرم برای خشک کردن استفاده نمایید. سنگ را به خوبی شستشو داده و همه ی باقی مانده ی صابون را پاک کنید. برای نگهداری آنها به مدت زمان طولانی سنگها را در یک پارچه ی نرم یا جعبه ی پارچه ای نرم قرار دهید.
