بریل طلایی
هلیودور (heliodor) نامی است که برای انواع بریل با رنگ های زرد، زرد مایل به سبز یا زرد-طلایی استفاده می شود. بریل خالص بی رنگ است، اما ناخالصی های موجود در این کانی باعث می شود که بریل در رنگ های مختلف وجود داشته باشد. رنگهای مایل به زرد هلیدور معمولاً ناشی از مقادیر کمی از یون های آهن (+Fe3) در ساختار بلوری آن است.
بریل زرد و بریل طلایی نام های مناسب دیگری برای هلیودور هستند.
خصوصیات فیزیکی و گوهرشناسی
هلیودور با پاکی خوب و رنگ زرد پررنگ، زرد-سبز یا طلایی-زرد اغلب می تواند به سنگ های قیمتی جذاب تراش داده شود. سختی 7.5 تا 8 در مقیاس موهس سبب می شود تا به خوبی در برابر سایش مقاومت کند. این گوهر مناسب برای انگشتر، آویز، سنجاق سینه، گوشواره، دستبند و تقریباً هر جواهرات دیگری است.
تقاضا برای هلیودور در مقایسه با تقاضا برای سایر بریل های گوهری مانند زمرد (بریل سبز)، آکوامارین (بریل آبی تا سبز مایل به سبز) و مورگانیت (بریل نارنجی تا صورتی) کم است. عموم خریداران جواهرات با این گوهر آشنایی ندارند.
| جدول مشخصات هلیودور | |
|---|---|
| ترکیب شیمیایی | Be3Al2Si6O18 |
| سیستم بلوری | هگزاگونال |
| رنگ | لیمویی تا زرد طلایی |
| رنگ خاکه | بی رنگ |
| شفافیت | شفاف تا مات |
| رخ | ناقص |
| شکستگی | صدفی |
| جلا | زجاجی |
| ضریب شکست نور | 1.566 – 1.579 |
| اختلاف شکست مضاعف | 0.005-0.009 |
| سختی موهس | 7.5 – 8 |
| وزن مخصوص | 2.68 – 2.72 |
| فلورسانس | – |
بهسازی
آهن موجود در هلیودور را می توان با فرآیند حرارتی تغییر داد. گرم کردن در دمای پایین گاهی اوقات رنگ زرد گوهر را بهبود می بخشد. در برخی از سنگ ها، حرارت بیشتر هلیودور زرد را به مواد آبی مایل به سبز تا آبی تبدیل می کند. اگر رنگ مناسب باشد، این سنگ به عنوان آکوامارین با بهسازی حرارتی شده فروخته می شود که قیمت بیشتری نسبت به بریل زرد دارد. معمولا بریل های زرد اوکراینی برای این کار مناسبند. رنگ برخی هلیدور های زرد نیز می تواند با تابش دهی بهبود یابد. هلیودور پرتودهی شده در بازار رایج است.
حتی آکوامارین ها نیز ممکن است تحت تابش قرار گرفته و به هلیودور تبدیل شوند. بر اساس گزارش‌ها، آکوامارین‌های کمرنگ از ویتنام ممکن است تحت بهسازی پرتودهی در کشور لائوس قرار گیرند تا به ویتنام بازگردانده شوند و به عنوان هلیودور طبیعی فروخته شوند. نمونه سنتتیک این گوهر نیز با روش های هیدروترمال یا فلاکس ساخته می شود.
هلیودور چشم گربه ای
نمونه‌های نادر هلیودور حاوی سیلک های ریز، مستقیم، موازی و سوزنی شکل هستند. هنگامی که این هلیودور به شکل دامله با جهت سیلک موازی با کف تخت سنگ تراش داده می شود، گنبد سنگ پدیده ای به نام شاتویانسی یا چشم گربه ای را نشان می دهد. مطلوب ترین بریل های شاتویانت دارای رنگ بدنه بسیار مطلوب و خط چشم گربه ای قوی ای هستند که تقریبا گوهر را به دو نیم تقسیم می کند. این سنگ ها باید توسط یک فرد بسیار ماهر تراشیده شوند، که می تواند جهت سیلک ها را در یک تکه راف تعیین کند، سپس سنگی را برش دهد که به بهترین نحو نمایانگر یک چشم گربه ای متمرکز باشد.
زمین شناسی و تشکیل هلیودور
هلیودور در محیط‌های زمین‌شناسی مختلفی در سراسر جهان رخ می‌دهد. منابع اولیه هلیودور شامل برزیل، روسیه، اوکراین، ماداگاسکار، سریلانکا، نامیبیا، زیمباوه، نیجریه و افغانستان است. هر منطقه ممکن است شرایط زمین شناسی منحصر به فرد خود را داشته باشد که به شکل گیری سنگ هلیودور کمک می کند.
در برزیل، در رسوبات پگماتیتی یافت می شود که سنگ های آذرین دانه درشت هستند که در مراحل پایانی تبلور ماگما تشکیل می شوند. این پگماتیت ها اغلب در ارتباط با نفوذهای گرانیتی ایجاد می شوند. برزیل به دلیل تولید کریستال های با کیفیت خوب و اندازه های نسبتا بزرگ به رنگ زرد مایل به سبز باکیفیت، نارنجی پررنگ، که بیشتر آنها کیفیت گوهری دارند مشهور است.
ماداگاسکار به خاطر ذخایر سنگ های قیمتی متنوعش از جمله هلیودور مشهور است. این گوهر در پگماتیت ها یافت می شود و ممکن است در کنار سایر انواع بریل مانند آکوامارین و مورگانیت وجود داشته باشد. ماداگاسکار به دلیل تولید کریستال های هلیودور با سایه های مختلف زرد، کمرنگ تا طلایی شناخته شده است.
نامیبیا نمونه‌های هلیودور قابل توجهی نیز تولید می کند. این سنگ در آنجا در پگماتیت های مرتبط با سنگ های گرانیتی یافت می شود. هلیودور نامیبیا می تواند طیف وسیعی از رنگ ها از جمله زرد کم رنگ، زرد-سبز و زرد طلایی را نشان دهد.
در نیجریه، ذخایر هلیودور در منطقه Jos Plateau یافت شده است. این سنگ در پگماتیت ها وجود دارد و اغلب با انواع دیگر بریل مانند آکوامارین و زمرد همراه است.
افغانستان به ویژه برای تولید کریستال های هلیودور با کیفیت استثنایی و اندازه های بزرگ مشهور است. این سنگ قیمتی در پگماتیت های گرانیتی در مناطق ناهموار کوهستانی کشور یافت می شود. هلیودور افغانستان به دلیل رنگ طلایی مایل به زرد و شفافیت بالا بسیار ارزشمند است.
اندازه بلورها
هلیودور می تواند در وزن های بالایی یافت شود. در وزن های بالاتر از 10 قیراط، میزان اشباعیت رنگ و پاکی این گوهر تاثیر بیشتری روی قیمت آن دارد. اوکراین بلورهای هلیودوری تا وزن 2500 قیراط تولید کرده است. در موسسه اسمیتسونیان در واشنگتون ، نمونه ای هلیودور زرد مایل به سبز برزیل با تراش استپ کات و وزن 2054 قیراط وجود دارد. همچنین در آنجا نمونه ای 133.5 قیراطی و هلیودور طلایی چشم گربه ای 43.5 قیراطی از ماداگاسکار وجود دارد.
بُرش و شکلِ بریل
بریل طلایی اغلب جلا داده می شود و شفاف است.
معمولا با cabochon بُرش داده می شود مگر اینکه دارای نشان ستاره ای (تاثیر ستاره ای)، یا chatoyancy (تاثیر چشم گربه ای) باشد.
بریل طلایی در شکل ها و بُرش های مختلفی موجود است که شامل بیضی، گرد، دایره ای، گنبدی، و اشکال فانتزی مانند سه گوش، قلبی، بریولت، و گُل می باشد.
بریل ماده ای بی نظیر است که اغلب برای حکاکی و تزئینات نیز مورد استفاده قرار می گیرد.
معروف ترین سنگ های قیمتی مشابه بریل و اسامی تجاری آنها
زمرد، آکوامارین، مورگانیت، گوشنیت، و بریل قیمتی از معروفترین سنگ های مشابه و مربوط هستند.
انواعِ کمتر شناخته شده و مشابه سنگ های قیمتی مشابه بریل با اسامی تجاری آنها
بازیت، بیکسبیت، بریل چشم ببر، بریل سبز، و پزوتایت از نادرترین و کمتر شناخته شده ترین انواع سنگ های قیمتی با اسامی تجاری شان هستند.
