بررسی سنگهای کوارتز دودی از نظر گوهر شناسی
(Smoky Quartz) کانی با سختی 7 در مقیاس مو و سیستم کریستالی در آن همانند دیگر کوارتزها هگزاگونال (تری گونال) است. در برخی بلورها گاهی مقادیر بسیار اندک مواد رادیواکتیو وجود دارد. این سنگ می تواند در سایزهای بزرگ کریستالی یوهدرال شفاف و بدون ناخالصی تا چندین سانتیمتر دیده شود. بلورهای آن در رگه های کوارتز و توده های ورقه ای پگماتیت که از سنگهای آذرین درونی و دگرگونی می آیند یافت می شوند. ذرات و دانه های کوارتزی که در سنگهای گرانیت و از این قبیل می بینید غالبا دودی هستند.
کریستال های دودی معمولا در دمای پایینی تشکیل می شوند. کریستال هایی که در دمای بالا و بخصوص بلورهایی به شکل ماکروموزائیک (سطح موزاییکی شکل درشت) نظیر آنهایی که در شکافهای کوه های نوعی آلپی (نوک تیز و بلند) و یا پگماتیت رشد می کنند اکثرا هم رنگ و یکدست هستند در حالی که کوارتز های دودی مناطق دیگر تیکه های رنگ بندی شده در شکلهای فانتوم متعددی را از خود نشان می دهند.
رنگ کوارتز دودی در طبیعت به چه شکلی است؟
برخلاف تصورات رنگ کوارتز دودی همیشه دودی شکل نیست و در طبیعت در طیف های قهوه ای تیره، قرمز مایل به قهوه ای، خاکستری مایل به زرد و یا سیاه به صورت شفاف تا نیمه شفاف دیده می شود. این رنگ به دلیل قرار گرفتن در معرض تابش گاما و مقدار کمی آلومینوم در ساختار شبکه کریستالی آن است. چنانچه این سنگ در مقابل نور قطبیده شده قرار گیرد دارای پدیده چند رنگی زرد متمایل به قهوه ای و قرمز قهوه ای روشن از خود نشان می دهد. پدیده فلورسانسی در آن نیز سبز ضعیف است. اینکلوژن هایی درون این سنگ موجب رنگهای قهوه ای یا سیاه می گردد. در حقیقت کریستال کوارتزی با رنگ دودی طبیعی را می توان از پدیده چند رنگی ناشی از اینکلوژنهای آن نسبت به دیگر سنگها تشخیص داد.
انواع بلور کوارتز دودی کدامند؟
موریون (Morion)
این نوع نیز نسبتا کمیاب با رنگهای قهوه ای مایل به سیاه تا اوپاک و غالبا با سنگهای دولومیتی و مواد معدنی دیگر یافت می شود. در گذشته از خواص کوارتز دودی موریون جهت محفاظت و یا ضد پادزهر استفاده میشد.
کِرنگُورم (Cairngorm)
کایرنگورم سنگ کوارتز دودی گوهرسنگ ملی اسکاتلند است که از کوه های کِرنگُورم “Cairngorm” جنوب غربی بانف در اسکاتلند استخراج شده و به این نام مشهور است. این گونه با رنگ زرد دودی تا نسبتا سیاه یافت می شود. رنگ تیره این نوع کوارتز مربوط به سیلیسمی است که در نتیجه قرار گرفتن در برابر منبع پرتوزا آزاد شده است. ناخالصی های آن مشابه کوارتز بی رنگ است. بزرگترین نوع کایرنگورم یافت شده 23 کیلوگرم است که در قله “Braemar” اسکاتلند نگهداری می شود. باور بر این بود که می توان از خواص کوارتز دودی کرنگوم در جهت آوردن نور به درون اعماق تاریک وجود استفاده کرد.
سنگهای کوارتز دودی در چه مناطقی از جهان قرار دارند؟
این سنگ در بیشتر نقاط دنیا یافت می شود با این حال برزیل مهم ترین و بزرگترین ذخایر کوارتز دودی را در جهان داراست. بعد از آن ماداگاستکار دارای مهم ترین تولید کننده این سنگ از نظر اقتصادی است. آمریکا، روسیه اکراین و سوئیس از جمله ذخایر قابل توجه آن می باشند. در قله “Pikes Peak” قسمت جلویی کوه های راکی کلرادو آمریکا کوراتزهای دودی ای وجود دارد که همراه کانی آمازونیت بوده و و کلکسیونرهای بسیاری را جذب خود کرده است.
بهسازی کوارتز دودی و سنگهای مشابه آن
به دلیل ارزش نه چندان بالای کوارتز دودی (حتی در سایزهای بزرگ) و عدم طرفداران رنگ قهوه ای غالبا نگینهای این سنگ به صورت طبیعی و بدون دستکاری هستند و ارزش تولید در آزمایشگاه را ندارند. البته این سنگ میتواند حتی با شیشه دودی صنعتی نیز اشتباه گرفته شود. کانی های طبیعی آکسینیت، آندالوزیت، تورمالین خاکستری تیره و ایدوکراز نیز می توانند با آن اشتباه شوند.
رنگ دودی این سنگ به حرارت یا قرار گرفتن در معرض نور UV بصورت درازمدت حساس است. گاهی کوارتزهای دودی تیره را در دمای 300 تا 400 در جه سانتیگراد در کوره حرارتی قرار می دهند تا رنگهای روشن تری از بلورهای آنها حاصل شود. در این بین برخی از کوارتزهای دودی می توانند به رنگ های شبیه سیترین دودی تبدیل شوند و با قیمتی بیشتر فروخته شوند زیرا سیترین خیلی کمیاب تر از کوارتز دودی در طبیعت است.
از تراش کریستالهای دودی در چه جواهراتی استفاده می شود؟
این سنگ بصورت تراش فست یا دانه تسبیح و یا کابوشن تراشیده و در دستبند، گردنبند، سنجاق سینه و یا نوع های تیره تر آن در انگشتر مردانه استفاده می شود. در دوره ویکتورین جواهرات کوارتز دودی قهوه ای تیره استخراج شده از کوه های Mourne برای مراسم های ماتم و عزا استفاده می شد. به جهت فراوانی و ارزش پایین آن، از کریستالهای آن جهت آموزش تراش فست برای هنرجویان تراش گوهرسنگها و همچنین حکاکی و کاروینگ کاربرد دارد.
