سنگ الکساندریت چیست؟
سنگ الکساندریت (به انگلیسی Alexandrite) یکی از انواع بسیار کمیاب کریزوبریل (BeAl2O4) با سختی موس 8.5 ، وزن مخصوص 1.755 – 1.74، دارای سیستم کریستالی ارتورومبیک و گاهی اوقات در شکل ظاهری شش وجهی هگزاگونال بوده که از شفاف تا اوپک وجود دارد و نمونه های شفاف آن قیمت بالاتری دارند. بر اساس کنفدراسیون جهانی جواهرات CIBJO فقط کریزوبریل هایی که قابلیت تغییر رنگ یا کالر چنجینگ دارند “الکساندریت” محسوب میشوند. الکساندریت وقتی تشکیل می شود که عناصر بریلیوم و آلومینیوم ترکیب و به طور شگفت انگیز مقادیر جزئی عناصر آهن و تیتانیوم و بخصوص کرومیوم (اساسی) همراه میشوند.
در موارد نادر حظور وانادیوم نیز مشاهده میشود. نوع های کالر چنجینگ (Color Changing) آن در نور روز با طیف های رنگی سبز تا سبز – آبی و در نور لامپ رشته ای به طیف های قرمز تمشکی، ارغوانی- قرمز، نارنجی -زرد بسته به محل پیدایش تغییر می یابند.
پدیده تغییر رنگ در Alexandrite
الکساندریت یکی از عجیب ترین و خاص ترین سنگ های موجود در بازار امروز است. این سنگ با خاصیت چند رنگی گونه ای از کریزوبریل با پدیده کالر چنجینگ است. الکساندریت یا کریزوبریل با پدیده کالرچنجینگ به زمرد روز و یاقوت شب معروف است شاید این اصطلاح به علت گونه ای از آن که دارای تغییر رنگ سبز تا سرخ است استفاده میشود. این سنگ در زیر نور لامپ رشته ای یا شمع به طیف های مایل به قرمز تغییر رنگ می دهد.
رنگ سبز الکساندریت ناشی از ناخالصی کروم است. کروم همان عنصر رنگی موجود در زمرد یعنی گونه ی سبز بریل گران بها می باشد. به نظر می رسد الکساندریت سریلانکا (سیلان) با تغییر رنگ قهوه ای گونه شناخته می شود. این کانی با خاستگاه زیمبابوه معمولا تغییر رنگ بسیار کمی دارد و معمولا با مقدار کمی رنگ بنفش اندکی تیره تر است. گونه های تانزانیا در رنگ های روشن تر یافت شده و تغییر رنگ مطلوبی دارد. الکساندریت برزیلی به نظر اشباع تر بوده و تغییر رنگ آبی تا بنفش دارد. مطلوب ترین نوع این سنگ با رنگ های خالص و توانایی تغییر رنگ می باشند.
قیمت سنگ الکساندریت بر چه اساسی تعیین می شود؟
الکساندریت با کیفیت و طبیعی بسیار گران قیمت بوده و بسته به فاکتورهای گوهرشناسی می تواند قیمت های متفاوتی داشته باشد. الکساندریت برزیلی 100% دارای تغییر رنگ هستند بنابراین قیمت و طرفداران بیشتری دارند. این کانی گاها ممکن است دارای پدیده چتویانسی باشد وجود دو پدیده نوری همزمان در این سنگ میتواند گاها قیمت سنگ را بالا ببرد و کمیاب تر است.
معادن Alexandrite در کجا قرار دارند؟
معادن معروف این سنگ در منطقه ی اورال روسیه بود، اما این معادن در طولانی مدت تخلیه شده اند. برای مدت طولانی، معادن اورال به عنوان منبع اصلی سنگهای بزرگ الکساندریت، به ویژه گونه هایی با وزن 5 قیراط یا بیشتر شناخته می شدند، اما اخیرا در سال 1987، نمونه های بزرگ در میناس گرایس برزیل کشف شد. در اواسط دهه 1990 در جنوب تانزانیا استخراج این گوهرسنگ رواج یافت. الکساندریت های برزیل از نظر خلوص رنگ سبز به پای الکساندریت های روسیه نمیرسند ولی وضوح تغییر رنگ به خوبی در آنها مشاهده میشود. همچنین روشنی رنگهای نمونه های سریلانکایی نیز به پای روسیه نمی رسند. منابع دیگر الکساندریت عبارتند از میانمار (برمه)، سریلانکا، زیمبابوه، تانزانیا، هند (آندرا پرادش) و ماداگاسکار وجود دارد.
سنگهای الکساندریت مصنوعی (سنتتیک)
این سنگ به دلیل زیبایی خاص و قیمت بالایی که دارد باعث شده تا همیشه تلاش های زیادی برای ساخت نمونه های سینتتیک آن انجام شود. اولین نمونه الکساندریت مصنوعی در سال 1960 ساخته شد و امروزه نمونه های سنتتیک زیادی از این سنگ در بازار موجود هست که دارای تغییر رنگ های گاها بنفش آبی تا سبز سرخ هستند. حتی برای الکساندریت های دارای پدیده چتویانسی نیز نمونه های آزمایشگاهی ساخته شده و دارای دو پدیده نوری چتویانسی و کالر چنجینگ هستند.
نوع های آزمایشگاهی دارای همان خواص فیزیکی و شیمیایی نوع طبیعی و با ترکیب بریلیوم اکساید هستند و البته سنتتیک بودن آنها بدین معنی نیست که قیمت آنها پایین است. روش های چون فلاکس، Czocchralski یا روش pulled، هیدروترمال از انواع روشهای تولید الکساندریت در آزمایشگاه میباشد. نمونه هایی تحت نام allexite که توسط روش Czocchralski ساخته میشوند در آزمایشگاه علمی تایروس روسیه سالانه حدود 100 کیلوگرم تولید می کنند!
سنگهای الکساندریت تقلبی و مشابهات
در معاملات این سنگ بسیار دیده شده که برای کلاه برداری از ایمیتیشن های این سنگ استفاده میشود. سنگ هایی مثل سافیر (با وجود عناصری مثل وانادیوم و..) ، اسپینل ، گارنت ها، دیاسپور … و نمونه های دیگری که دارای قابلیت تغییر رنگ مشابه الکساندریت باشند ممکن است به جای این سنگ استفاده شوند. یاقوتهای ارغوانی روشن در صد سال اخیر از مشابهات الکساندریت با قابلیت تغییر رنگ بوده که نداشتن رنگ سبز در آنها می تواند تمایز چشمی بین آنها شود.
روش تشخیص سنگ الکساندریت اصل از مصنوعی
تشخیص سنگ الکساندریت رشد یافته به روش فلاکس مقداری مشکل است زیرا دارای اینکلورژنهایی شبیه نوع طبیعی میباشند. بنابراین حتما درمورد تشخیص سنگ الکساندریت اصل از مصنوعی باید به آزمایشگاه معتبر مراجعه کنید. الکساندریت های مصنوعی با روش Czocchralski معمولا به آسانی تشخیص داده میشوند زیرا بسیار شفاف و تمیز هستند و در زیر میکروسکوپ خطوط منحنی شکلی دیده می شود.
همچنین در روش Pulled تغییر رنگ از آبی به قرمز است که در هیچ کدام از الکساندریت های طبیعی مشابه اینچنین تغییر رنگی وجود ندارد. نمونه های مصنوعی به روش هیدروترمال از طریق خواص فیزیکی و شیمیایی آشکار میشوند.
در تشخیص سنگ الکساندریت تقلبی که درواقع از جنس کوراندوم هستند، آنها شفاف و در زیر میکروسکوپ حباب و خطوط منحنی شکل پدیدار است. همچنین ضریب شکست نوری سنگ در آزمایشگاه 1.778 – 1.759 (برای کوراندوم) به جای 1.741–1.760 (کریزوبریل) است. زیر اسپکتروسکوپ نیز خط جذب وانادیوم قوی روی 475 nm قرار دارد.
