سنگ تورمالین چیست؟
تورمالین سنگی با بلورهای شش وجهی و سختی 7 تا 7.5 است که در انواع رنگهای مختلف یافت میشود. همین تنوع رنگ باعث شده که در گذشته آن را با سنگهای مختلفی آن را اشتباه بگیرند.
تاریخچه سنگ تورمالین
نام این گوهرسنگ از اصطلاح قوم سینهالی سریلانکا Tourmali به معنی “جواهری با رنگهای مخلوط و متنوع” گرفته شده است. در واقع هنگامی که هلندی ها این سنگ را از آنجا با خود به اروپا آوردند و آن را تورمالین نامیدند. تورمالین برای اولین بار در سال 1554 در برزیل و توسط Francisco Spinoza’s اروپایی که اعزام به آنجا برای بررسی زمردهای سبز برزیل بود کشف گردید. به دلیل سختی خوب و چند رنگی در آن، این گوهرسنگ از جمله بهترین گوهرها از برای حجم تراشی است. چینی ها برای قرن ها روی این سنگ کاروینگ انجام می دادند. نمونه های موجود در موزه نیز گواه پایداری این کانی است. آنها لیوان هایی از جنس تورمالین صورتی با حکاکی جزئیات پیچیده و ظریفی درست می کردند. در سال 1860 به بعد اغلب رنگهای صورتی آن را از سن دیگو کالیفرنیا با کشتی با خود می آوردند زیرا بیوه زن امپراتور چین بسیار به این رنگ علاقهمند بود.
سنگ تورمالین از نظر کانی شناسی چیست؟
تورمالین سنگی با سختی 7 تا 7.5 در مقیاس موس، خاکه سفید، تورق ندارد، شفاف تا اوپاک بوده و شکستگی در آن شیشه ای تا غیر یکسان است. جلای آن شیشه ای و وزن مخصوص آن 3.11 تا 3.01 می باشد. این کانی دارای پدیده فلورانس ضعیف بی رنگ، سبز مایل به آبی، زرد، سبز – آبی، قرمز ضعیف، قرمز – بنفش، صورتی، قهوه ای، سبز و آبی می باشد. تورمالین ترکیبی از کانی های مرتبط به هم را دربر دارد و بر اساس کاتیون های موجود تغییرات گوناگونی را پذیرا می باشد. از نظر شیمیایی ترکیبی از سیلیکات پیچیده بور، آلمینوم، منیزیوم و آهن است و می تواند شامل الائیت، لیدیکواتیت (Liddicoatite)، دراویت و غیره باشد که شناسایی تک تک آنها در آزمایشگاه غیرممکن است و به همین دلیل همه آنها را به طور کلی ” تورمالین ” گزارش میدهیم.
سیستم کریستالی این گوهرسنگ تریگونال از منشورهای شش وجهی یا سه گوشه و مقداری مدور تشکیل شده است. در واقع این یک کانی پیزوالکتریکی و همیمورفیک بوده که دو سر کریستال آن دارای صفحات پایانی متفاوتی هستند.
معادن سنگ تورمالین در جهان
مهم ترین یافته های تورمالین در سنگهای پگماتیک دانه درشت و مواد تخریب شده از آنها بوده و در برزیل، سریلانکا، جمهوری مالاگاسی، موزامبیک، آنگولا، استرالیا، برمه، هند، زیمبابوه، نامبیا، تانزانیا، روسیه(سلسله جبال اورال)، آمریکا، سویس و تایلند یافت می شوند. در برزیل غالبا این کانی از نوع آفریقایی تیره تر بوده و می توانند چند رنگی شدیدی را نمایش دهند. در اکثر نقاط ایران در پگماتیت های اطراف گرانیت های مشهور، تورمالین در رنگ های مختلف یافت می شود. منطقه خاش سیستان و بلوچستان، بروجرد، جنوب غربی نهبندان، شمال غرب الیگودرز، سنندج – سیرجان(مجاورت ذخیره سیلیس)، مناطق گرانیتوئیدی شمال و شمال شرق ازنا (مخصوصا در رگه های پگماتیتی و آپلیتی) از نوع اندیس شورلت و دراویت یافت می شود.
تنوع رنگ در تورمالین
سنگ تورمالین در طبیعت بیشترین تنوع رنگ را در بین کانی های جواهری داراست و به طور معمول عناصر آهن، منگنز، کروم، مس و وانادیوم عامل رنگزا در این خانواده می باشد. قرمز، نارنجی، آبی، صورتی، زرد، سبز، آبی، بنفش، ارغوانی، بی رنگ و سیاه از جمله رنگهایی هستند که این گوهرسنگ می تواند داشته باشد. در برزیل تقریبا هر نوع این گوهرسنگ را می توان یافت.
انواع سنگ تورمالین
در کانی شناسی تورمالین برحسب اختلاف در ترکیب مواد شیمیایی گروه بندی های متفاوتی وجود دارد مانند نوع لیتیوم دار یا البایت (Elbite)، بورگریت (Buergerite) که در آن آهن کاتیون اصلی است، شورل (Schorl) نوع آهن دار، دراویت (Dravite) که کاتیون اصلی آن منیزیم بوده، یوویت (Uvite) و تسیلایزیت (Tsilaisite) نوع منگنز دار می باشد. به دلیل تنوع رنگ این کانی اسامی متفاوتی از آن وجود دارد که البته در بازار فقط نام رنگ آنها ذکر می شود که در ادامه تک تک آنها را بررسی می کنیم:
تورمالین هندوانه ای
تورمالینی که تک رنگ باشد کمیاب است و اکثر کریستال هایی که یافت شده دارای چندین زمینه و نواحی رنگی در طول محور اصلی کریستالوگرافی دارند. به عنوان نمونه بلورهایی در برزیل پیدا می شود که ناحیه داخلی آنها قرمز و اطراف هسته قرمز ناحیه ای به رنگ سفید احاطه شده و روی آن نیز قشر خارجی سبز رنگی پوشانده است.
کریستال های نوع آفریقای جنوبی دارای هسته داخلی سبز و قشر خارجی قرمز می باشند که به آنها اصطلاحا “تورمالین هندوانه ای” گفته می شود.
وردلیت (Verdelite)
این نوع به رنگ معمول و فروان تورمالین سبز گفته می شود و در زبان ایتالیایی و یونانی نیز به معنی “سنگ سبز” است. عامل رنگ دهنده و ضروری آن عنصر کروم است. همچنین بهترین نوع مرغوب وردلیت به رنگ سبز زمردی می باشد.
شورل (Schorl)
نوع شورل به نوع سیاه رنگ و ماتی گفته می شود که در جواهر سازی نیز کاربردی ندارد. از این نمونه در ایران فراوان یافت می شود.
سیبریت (Siberite)
این نمونه نیز همانطور که از نامش پیداست در سلسله جبال اورال روسیه یافت می شود و در رنگ هایی چون بنفش روشن تا بنفش مایل به آبی وجود دارد.
ایندیگولیت یا ایندیکولیت (Indigolite or Indicolite)
این نمونه بصورت سبز رنگ با پس زمینه آبی یافت می شود.
دراویت (Dravite)
این نوع در رنگهای زرد مایل به قهوه ای یا قهوه ای سبز دیده می شود.
آکروئیت (Achroite)
آکروئیت نوع بی رنگ و کمیاب این خانواده است و معنای واژه آن در زبان یونانی “بی رنگ” می باشد.
روبلیت (Rubellite)
روبلیت در رنگهای صورتی یا قرمز و خیلی کم در بنفش دیده می شود. این نمونه دارای ناخالصی هایی از نوع مایعات بوده که در نوع باکیفیت و پررنگ آن مثل یاقوت نمایان می شود و ناخالصی ها هم به سختی دیده می شوند.
سنگ تورمالین سبز
عامل رنگ سبز تورمالین می تواند کروم یا وانادیوم باشد. اکثر تورمالین های کروم دار در معادن آفریقا قرار دارند. آنها دارای درخشندگی و جلای کمتری نسبت به گارنت ساواریت و زمرد دارند ولی قیمت آنها بسیار ارزان تر می باشد. گونه هایی که به رنگ سبز زمردی وجود دارند درواقع غنی از عنصر کروم هستند و در معادن تانزانیا یافت می شوند. در برمه نیز بصورت معدود یافت می شود. همچنین نوع های تیره رنگ سبز نیز که در نامبیا یافت می شوند با حرارت دادن به سبز زمردی تبدیل می شوند. بطور کلی تورمالین سبز در اندازه های بزرگ خیلی بندرت دیده می شود و اندازه متوسط آنها زیر 5*7 میلیمتر است.
تورمالین صورتی
سنگ تورمالین صورتی از نظر فراوانی و اندازه بسیار بیشتر از نوع روبلیت است و از صورتی کم رنگ تا روشن و ارغوانی دیده می شود.
