شناخت سنگ زیرکن
زیرکن جواهری بسیار درخشنده است که به واسطه‌ی پراکندگی نور و ضریب شکست بالا، برق و درخشش فوق‌العاده‌ای ایجاد می‌کند. این جواهر ارزشمند در رنگهای زرد، قهوه‌ای، قرمز، سبز، آبی و بعضا بی‌رنگ در طبیعت یافت میشود. درجه سختی سنگ زیرکن۶ تا ۷.۵ در مقیاس موiس است. یعنی درجه سختی خوبی دارد. اما به اندازه سنگهایی همانند همچون یاقوت کبود و سرخ، مستحکم و مقاوم نیست.
این سنگ به دلیل شباهت بسیار زیادی که با الماس دارد بسیار ارزشمند است. اگرچه برخی افراد آن را با زیرکونیا مکعبی که ارزان و کم ارزش است، اشتباه می‌گیرند. اما زیرکن به دسته بزرگی از مواد معدنی به نام نئوسیلیکات تعلق دارد که حاوی سیلیکون و اکسیژن هستند. نئوسیلیکات‌ها شامل انواع بریل و گارنت، آندالوزیت، کیانیت، اولیوین، تانزانیت، توپاز، تورمالین و کوارتز هستند. زیرکن نمونه‌ی اولیه‌ی عنصر زرکونیوم، فلزی سفید- خاکستری و درخشان و شبیه به تیتانیوم است.
طیف رنگی گسترده‌ی این سنگ ناشی از ناخالصی‌های مختلفی است که در هنگام تشکیل سنگ وجود دارند.
درخشندگی، پراکندگی و شکست نور این سنگ بسیار بالاست و بازی نوری بسیار خوبی دارد. به همین خاطر است که درخشش زیادی دارد و آن را با الماس اشتباه می‌گیرند. این سنگ بی‌رنگ را می‌توان تقریباً خالص‌ترین ماده معدنی در جهان دانست.
رنگهای سنگ زیرکن
شما می‌توانید این سنگ را تقریباً در هر رنگی پیدا کنید اما رنگ آبی این سنگ با ارزش‌ترین و پرطرفدارترین نوع زیرکن است. البته زیرکن آبی در طبیعت نیست و تحت حرارت از زیرکن قهوه‌ای گرفته میشود. اصولاً هم برای این کار از نمونه‌هایی استفاده میشود که در آسیای جنوب شرقی یافت می‌شوند. به همین دلیل است که بیشتر زیرکن‌های آبی از کامبوج و برمه می‌آیند.
رنگ سبز آن نیز بسیار محبوب و پرفروش است. به این خاطر که این رنگ زیرکن بسیار نادر است و از این رو یک کالای کلکسیونی به شمار می‌آید.
به طور کلی، زیرکن در خالص‌ترین شکل خود بی‌رنگ (سفید) است اما به دلیل وجود ناخالصی‌های مختلف می‌تواند رنگهای مختلفی مانند زرد، نارنجی، قرمز، سبز، آبی، بنفش، قهوه‌ای و ترکیب آنها را داشته باشد.
برش‌های زیرکن
به دلیل پراکندگی زیاد و وزن سبک این سنگ ، برش سنگ زیرکن بی‌رنگ به شکل درخشان معمولاً درخشندگی آن را به حداکثر می‌رساند و بسیار شبیه الماس میشود. زیرکن با نور چشم گربه‌ای نیز دیده شده اما بسیار کمیاب است.
سنگهای بی‌رنگ وقتی برش داده می‌شوند، درخشان هستند و سنگهای رنگی نیز پس از برش، پلکانی درخشان به نظر می‌رسند. محبوب‌ترین اشکال این سنگ شامل بیضی، دایره، گلابی، هشت ضلعی (زمرد) و چندوجهی است.
| جدول خصوصیات سنگ زیرکن | |
|---|---|
| ترکیب شیمیایی | ZrSiO4 |
| سیستم کریستالی | تتراگونال |
| رنگ | قهوه ای مایل به قرمز ، زرد ، سبز ، آبی ، خاکستری ، بی رنگ؛ در بخش نازک ، قهوه ای بی رنگ و کم رنگ |
| رنگ خاکه | سفید |
| شفافیت | شفاف تا مات |
| رخ | ناقص |
| شکستگی | ناهموار و صدفی |
| جلا | شیشه ای، روغنی تا الماس‌گونه |
| ضریب شکست نور | nω = 1.925 – 1.961 nε = 1.980 – 2.015 |
| شکست دوگانه | 0.0557 |
| سختی موهس | 7.5 |
| وزن مخصوص | 4.7–4.6 |
| فلورسانس | بسیاری از زیرکن ها فلورسنت هستند ، اما بعضی از آنها (عمدتا متامایکت) نیستند. زیرکن فلورسنت در موج کوتاه ، از شدت مبهم تا روشن ، سایه هایی از زرد ، طلایی-زرد و زرد-قهوه ای را نشان می دهد |
معادن زیرکن درجهان
زیرکن درجه صنعتی از بسیاری از مناطق جهان از ذخایر زمینی و دریایی با منشاء آبرفتی استخراج می شود. در ایالات متحده ، این سنگ در ویرجینیا ، جورجیا ، کارولینای شمالی و فلوریدا استخراج می شود. استرالیا ، آفریقای جنوبی ، چین ، اندونزی ، موزامبیک ، هند ، اوکراین ، سریلانکا ، ماداگاسکار ، برزیل ، کنیا و چندین کشور دیگر تولیدکننده مهمی در سال 2014 بودند. این ذخایر آبرفتی عمدتا شامل دانه های زیر میلی متر زیرکن است که از هوازدگی گرانیت حاصل می شود.
زیرکن باکیفیت گوهری صدها سال از رسوبات آبرفتی در سریلانکا ، کامبوج ، میانمار و ویتنام تولید شده است. ذخایر اخیر آنها در استرالیا ، نیجریه و ماداگاسکار است. سنگهای استخراج شده برای زیرکن با کیفیت گوهری باید دارای بلورهایی با اندازه حداقل چند میلی متر با پاکی خوبی باشند. آنها معمولاً از هوازدگی سنگهای کربناتی و سایر انواع سنگهای مرتبط با فعالیت گرمابی حاصل می شوند. برخی از بهترین بلورهای زیرکن با گرید کیفیت بالا مستقیماً از حفره های پگماتیت استخراج می شوند.
قیمت سنگ زیرکن
بیشتر سنگهای قیمتی زیرکن، اندازه‌های کوچک دارند چون سنگهای بزرگ‌تر به ندرت یافت می‌شوند. اما هر چه سایز سنگ بزرگ‌تر باشد، قیمت آن نیز بالاتر است.نکته‌ی جالب در مورد قیمت سنگ زیرکن این است که به دلیل تراکم بسیار زیاد زیرکن، اندازه‌ی یک قطعه‌ی کوچک آن می‌تواند از دیگر جواهرات با اندازه‌های بزرگ‌تر بیشتر باشد. چون تراکم زیاد این سنگ، وزن آن را افزایش می‌دهد به طوری که حتی وزن یک قطعه سنگ زیرکن تقریباً ۵۰٪ بیشتر از الماس با همان اندازه است.
کاربرد سنگ زیرکن در طلا و جواهرات
از زیرکن برای ساخت انواع طلا و جواهرات مردانه و زنانه استفاده میشود. برای تغییر رنگ این سنگ شفاف در صنعت جواهرسازی آن را حرارت می‌دهند. به این صورت که تقریباً بیشتر سنگهای زیرکن آبی موجود در بازار با عملیات حرارتی از زیرکن قهوه‌ای به دست آمده‌اند.
از آنجا که زیرکن در مقابل سایش بسیار مقاوم است، از نظر اقتصادی و قیمتی نیز مقرون به‌صرفه است و به همین خاطر در ساخت جواهرات زیاد از آن استفاده میشود.
بیشتر سنگهای قیمتی زیرکن شفاف یا نیمه شفاف و دارای جلای شیشه‌ای هستند. گاهی هم ممکن است این سنگ به منظور افزایش شفافیت تحت عملیات حرارتی قرار بگیرد. سنگهایی که شفافیت بالاتری دارند، در صنعت جواهرسازی از ارزش بیشتری برخوردار هستند.
درجواهرسازی بلورهای بی‌رنگ زیرکن را تراش برلیان می‌دهند و به جای برلیان و گاهی با نام «برلیان ماتارا» به بازار عرضه می‌کنند.
