مشخصات علمی و فیزیکی سنگ عقیق
سنگ عقیق قرمز از انواع میکروکریستالین کوارتز می باشد. درواقع این سنگ متعلق به خانواده كوارتز و گروه كلسدونی است. سختی عقیق بین 6.5 تا 7 درجه در مقیاس موهس است بدین ترتیب گاهی سخت و یا گاهی نرم مخصوصا حین تراش حس می شود. این گوهر معمولاً از نوارهای پی در پی كلسدونی و كوارتز تشکیل می شود که به سبب وجود اکسیدهای فلزی به رنگ های متفاوت ظاهر می شود. در جدول زیر مشخصات فیزیکی سنگ عقیق آورده شده است:
| جدول خصوصیات سنگ عقیق | |
|---|---|
| ترکیب شیمیایی | سیلیکات SiO2 |
| رنگ | همه رنگها و نواری شکل |
| رنگ خاکه | سفید |
| شفافیت | مات تا اوپاک |
| رخ | ندارد |
| شکستگی | ناصاف |
| جلا | روغنی |
| ضریب شکست نور | 1.54 – 1.53 |
| شکست دوگانه | تا 0.04 |
| سختی موهس | 7 – 6.5 |
| وزن مخصوص | 2.64 – 2.60 |
| سیستم کریستالی | تری گونال و میکروکریستالین |
| فلورسانس | گوناگون در نوارها : نسبتا قوی :زرد و آبی سفید |
نحوه تشکیل سنگ عقیق
سنگهای عقیق از ته نشین شدن سیلیس موجود در آب های زیرزمینی در حفرات موجود در سنگهای آتشفشانی آذرین تشکیل می شوند. این محلول ها بر اثر تبلور فازهای سیلیکاته در ماگمای در حال سرد شدن و انباشت سیلیس در حفره توده سنگهای لاوا بوجود می آیند. هرچه حفره های میزبان بزرگتر باشند شانس تولید این گوهر در اندازه های بزرگتر بیشتر است.
این مواد ته نشین شده گاهی در اطراف دیواره های حفره، توالی نازکی از لایه های متراکم و مدور سیلیسی به وجود می آورند و در برخی مواقع این لایه ها از کف حفره به سمت بالا به صورت لایه های مسطح تشکیل می شود. این ساختمانهای لایه ای یکی از ویژگی های این گوهر سنگ می باشد که با حضور ناخالصی های موجود در محلول مذکور، به رنگ های متفاوتی دیده می شود.
تنوع رنگها در عقیق
این گوهر رنگارنگ در بیش از ۳۰ رنگ مختلف در طبیعت دیده می شود. این کانی با توجه به کیفیت رنگ و پدیده هایی که نشان می دهد، در زمره سنگهای نیمه قیمتی قرار می گیرد. دامنه وسیعی از رنگ مانند سفید، خاکستری، قهوه ای، قرمز، صورتی و حتی سیاه در آنها دیده می شوند. از جمله عوامل اصلی تأثیرگذار در رنگ آن می توان به ساختار میکروسکوپی آنها، وجود ادخال های مایع، جامد گاز، و به ویژه حضور عناصر فلزی رنگ زا مثل آهن، کروم، مس، تیتان، منگنز، کبالت و نیکل اشاره کرد.
انواع سنگ عقیق
هزاران سال است که عقیق به عنوان گوهر سنگ مورد استفاده بوده است.
انواع سنگ عقیق معمولا به فرم لایه های مدور یا مسطح دیده می شوند ولی حضور ناخالصی های با اشکال مختلف که برخی اوقات تصویر گیاهان، جنگل با منظره ای را ایجاد می کنند، سبب ارزشمندتر شدن آنها می شوند. تنوع این اشکال سبب ایجاد نام های مختلفی شده است مانند:
1-عقیق ژئود (Geode Agate): ژئود همان بلوردان یا سنگ های خام عقیق ضخیم گرد و توخالی ای یا توپی در مناطق آتشفشانی است که داخل آنها از مواد بلورین و کریستالین کوچک کوارتز پر شده است . درواقع علت ایجاد این کریستال های کوچک زیبا به میلیون ها سال پیش بر می گردد. در یک فرآیند بسیار طولانی هنگامی که آب داخل حفره های این گونه سنگ های توخالی آذرین نفوذ می کند و مواد سیلیسم و کلسیت محلول در آب، درون سنگ نفوذ کرده و به دیواره آن می چسبند. بهترین منابع آنها مصر، برزیل، اروگوئه و اسکاتلند می باشد.
2-عقیق نواری یا لایه ای (Banded Agate): متداول ترین نوع است که با نوارهای روشن و تیره منظم دیده می شود.
3-عقیق های منظره ای (Scenic Agate): در آن حضور انواع ناخالصی ها قهوه ای و قرمز، مناظر زیبا مانند دریاچه، درختان و … را ایجاد می نماید.
4-عقیق بنفش سلوی (Purple Sage Agate): این نوع تنها در منطقه ارگون یافت می شود. طیف رنگ آن بنفش کمرنگ(همرنگ اسطخودوس) تا بنفش مایل به سیاه متغیر است و گاهی اوقات رگه های سیاه و یا اشکال درخت نیز در آن نمایان می شود.
5-عقیق چشمی (Eye Agate): دارای دایره های متحدالمرکز است که دایره داخلی رنگی تیره دارد.
6-عقیق آگوا نیوا (Agua nueva Agate): این سنگ بیشتر دارای رنگهای بنفش و صورتی است و در منطقه آگوانیوا مکزیک یافت می شود.
7-عقیق مجوف(Tubular Agate): این نوع داخل خود قسمتهای توخالی و حفره مانند دارد.
8-عقیق کوندور (Condor Agate) : این نوع با رنگ های روشن اولین بار لویس د لوس سانتوس در سال 1993 در منطقه سان رافائل آرژانتین کشف کرد و به علت طرح های خاص خود در بین کلکسیونرها محبوب می باشد. هنگامی که پرنده های کرکس در حال پرواز را حین این کشف دید نام آن را Condor agate به معنی عقیق کرکسی گذاشت.
9-عقیق ابری (Cloud Agate): این سنگ نیز دارای رنگ خاکستری و همراه با لکه های مه مانند و تار می باشد.
10-عقیق بوتسوانا (Botswana Agate): نوع بوتسوانا دارای خطوط موازی سفید و بنفش یا قهوه ای است و در بیشتر در آفریقا دیده می شود.
11-عقیق خرد شده (Brecciated Agate): که از بهم چسباندن قطعات خرد شده توسط خمیر کوارتز تشکیل می شود.
12-عقیق آبدار (Enhydritic Agate): درون بلوردان این سنگ مقداری از آب مایعات اولیه باقی می ماند که در تراش های نازک می توان آن را مشاهده کرد.
13-عقیق آبی نواری (Blue Lace Agate): نوع آبی نواری داردای الگوی ساختاری پیچیده و نواری آبی روشن و سفید است. بخش اعظم سنگهای با کیفیت آن از جنوب آفریقا استخراج می شوند.
14-عقیق آبی النسبرگ (Ellensburg Blue Agate) : نوع آبی النسبرگ یک عقیق بادامی عقده ای شکل نادر است که در بخش کیتیتاس نزدیک النسبرگ واشنگتون یافت می شود. رنگ آن از سفید تا آبی گل ذرتی متغیر می باشد.
15-عقیق آبی هلی (Holly Blue Agate): نوع آبی هلی سنگی آبی- بنفش است که در نزدیکی هلی در ارگون یافت می شود. این سنگ یکی از کمیاب ترین انواع عقیق است و به خاطر رنگ غنی اش قیمت بالایی داشته و بسیار محبوب می باشد.
منابع سنگ عقیق در جهان
بطور کلی منابع این گوهر روی کره زمین فراوان است. ولی یکی از کشورهایی که بالاترین مقدار منابع این گوهر در رنگ ها و طراح های مختلف در آن وجود دارد ایران است، تا جایی هم در سواحل دریای خزر و هم سواحل خلیج فارس و یا بر بستر اکثر رودخانه های ایران سنگ عقیق یافت می شود. شهرستان نمین در اردبیل از جمله بزرگترین معادن این کانی در جهان هست. این گوهر در اوروگوئه، برزیل، ایتالیا، هند، چین، مکزیک، ماداگاسکار، مصر، اسکاتلند، آمریکا، کانادا و آلمان وجود داشته و تولید می شود. در آمریکا ایالت اورگن (Oregon) نوعی از این گوهر وجود دارد که به بذر طوفان مشهور است و سطوح خارجی شیار دار و گاهی شکل درونی ستاره ای دارد. گونه های برزیلی نیز برای حکاکی کردن عالی هستند.
