پیریت چیست؟
پیریت (Pyrite) یک کانی متشکل از سولفید آهن با ترکیب شیمیایی (FeS2)، شامل 46.67 درصد آهن و 53.33 درصد وزنی سولفور است که در واقع مهمترین شکل معدنی سولفید آهن است. پیریت دارای جلایی فلزی و وزن مخصوصی بالا و با رنگهایی چون زرد برنجی یا خاکستری مایل به زرد است. نسبت به دیگر کانی های فلزی زرد دیگر سخت تر بوده و دارای رنگ خاکه سیاه و معمولا ته رنگ سبز است. در جدول زیر مشخصات این کانی را مشاهده می نمایید:
| جدول خصوصیات پیریت | |
|---|---|
| ترکیب شیمیایی | Iron sulfide – FeS2 |
| رنگ | زرد مایل به برنجی – گاهی کدر تا برنجی رنگ |
| رنگ خاکه | سیاه مایل به سبز تا سیاه مایل به خاکستری |
| شفافیت | اوپک |
| کلیواژ | ندارد |
| جلا | متالیک یا فلزی |
| ضریب شکست نور | بالای 1.81 |
| سختی موهس | 6.5 – 6 |
| وزن مخصوص | 5.2 – 4.9 |
| سیستم کریستالی | ایزومتریک |
| فلورسانس | ندارد |
ساختار بلوری
پیریت از کانیهای معمول در طبیعت است که تنوع گسترده ای در شکل، بسته به نوع رخداد آن دارد. این تنوع به علت تفاوت محیط یا موقعیت رشد بلوری است. ریخت شناسی بلورهای پیریت اولین بار توسط اندو (Endo) و با استفاده از میکروسکوپ الکترونی مطالعه شد. تعداد ۱۹ سطح بلوری برای این کانی گزارش شده است. به طور کلی میتوان گفت که سیستم بلوری پیریت ایزومتریک است. بهترین شکل کریستالی آن به صورت مکعبی میباشد که البته این کانی میتواند در فرم های اکتاهدرال، پیریتوهدرال و یا دودکاهدرون نیز ظاهر شود که اغلب دارای خطوط شیارداری روی سطح آن هستند. این کانی در طبیعت به صورت بلورهای شکل دار با سطوح شاخص پایین رخ داده، اشکال شاخه ای، قیفی و مویی شکل آن کمیاب اند. بیشتر بلورها از یک یا ترکیب چند سطح مختلف تشکیل شده اند.
تفاوت کالکوپیریت و پیریت
کالکوپیریت (CuFeS2) نیز مشابه پیریت است ولی در ترکیب شیمیایی و شکل بلوری کاملا متفاوت است. معمولا کالکوپیریت به علت وجود مس دارای رنگ زرد مایل به قرمز است و پیریت اصلا عنصر مس درون آن وجود ندارد. همچنین کالکوپیریت به راحتی با ناخن خراش برمیدارد و سختی آن خیلی کمتر از پیریت است. کالکوپیریت دارای سیستم بلوری تتراگونال و در اندازه های ریز تر است و همچنین دارای وزن مخصوص 4.3 – 4.1 بوده که از پیریت کمتر میباشد.
ذخایر و نحوه تشکیل
مهم ترین منابع پیریت که به صورت بلورهایی با فرم های بزرگ و ارزشمند یافت میشوند شامل اسپانیا، ایتالیا، پرو، ایالات متحده و قزاقستان است. در ایران نیز اطراف معادن مس به وفور سنگهای پیریت همراه گالن یا اسفالریت دیده میشود. این کانی در حالت های مختلف و وسیعی شکل میگیرد. در رگه های هیدروترمال چون توده های بزرگ، جدایش ماگمایی، به عنوان کانی معدنی فرعی در سنگهای آذرین، در پگماتیت ها، ذخایر و سنگهای دگرگیسی و یا به عنوان جایگزین دیاژنزی در سنگهای رسوبی دیده میشود.
بلورهای ناپیوسته پیریت اغلب در نهشته های نوع رگهای و شکاف پرکن، ولی کانسارهای سولفیدی توده ای رخ داده و در مناطق دگرسان گرمابی نیز دیده میشوند و اغلب به شکل مکعبی، هشت وجهی و دوازده وجهی هستند. اجتماع ریز بلوری به اشکال کروی، قلوهای و کلوفوم نیز در نهشته های سولفیدی همزاد یا ته نشستهای پلیتیک دیده شده اند. بلورهای پیریت گاهی به صورت رشته های مویی کشیده، حلقوی، شاخه ای یا منشورهای باریک دیده می شوند.
پیریت به عنوان کانسار استخراج طلا
پیریت معمولا برای استخراج طلا، مس و دیگر فلزات همراه آن برداشت میشود و میتوان آنرا یک کانسار مهم برای استخراج طلا نامید. در برخی از ذخایر مقادیر کوچکی از اینکلوژن های طلا میتوانند همراه پیریت باشد. برخی از آنها حتی میتوانند شامل یک چهارم درصد وزن یا بیشتر طلا باشند. بنابراین هدف گیری نوع معدن خیلی اهمیت دارد. نکته این است که طلا گران بها است و بنابراین اگر مثلا یک تن پیریت استخراج کنید که درصد طلای آن 0.25% باشد، میتوانید حدود 2270 گرم طلا که ارزشش حدود 108 هزار دلار میشود داشته باشید. البته تضمینی برای اینقدر پول ساختن از این کانی نیست زیرا فاکتورهایی نظیر هزینه فرآوری و مقدار درصدی که طلا همراه پیریت هست در آن موثر میباشد.
کاربردهای پیریت
درست است که این کانی از سولفور و آهن تشکیل شده است ولی درصد و حجم آن اندازه ای نیست که به عنوان کانسار آهن استخراج شود و معمولا آهن را اکسیدهای کانسگ هماتیت و مگنتیت استخراج میکنند. ولی درمورد بخش سولفور آن، پیریت در طول تاریخ یکی از مهمترین منابع استخراج و تولید سولفور و سولفوریک اسید اسید است که در صنعت کاربرد زیادی دارد. در جنگ جهانی دوم و بخصوص زمانی که ذخایر این ماده برای جنگ نیاز بود بسیار مورد اهمیت قرار گرفت.
اکسید سولفور برای تولید کاغذ نیز کاربرد دارد. پیریت به عنوان نگین و یا تراش فست، کابوشن، مهره و کاروینگ کاربرد دارد. البته استفاده از این کانی خیلی مناسب نبوده زیرا به راحتی کدر و یا لک می گیرد. ظاهر جذاب و طلایی این سنگ سبب شده کلکسیونر های زیادی به دنبال نمونه های مختلف آن که گاهی همراه کانی های مختلف مانند انواع کوارتز، کلسیت، گالن، تورمالین، اسفالریت و .. نیز هستند می باشند.
