کهربا چیست و چه کاربردی دارد؟
نام کهربا به انگلیسی amber است و از جمله سنگهای طبیعی بسیار جذاب و دوست داشتنی است که فرایند ساخت کاملاً طبیعی دارد. در واقع کهربا نوعی رزین فسیل شده از صمغ درختانی از تیره مخروطیان است. رزین یا همان صمغ درخت از بدنه آن در برابر حشرات و قارچ‌ها محافظت می‌کند. کهربا در ابتدا ماده‌ای چسبناک است که حشرات یا بقایای گیاهی در آن گیر می‌افتند و در واکنش با اکسیژن به ماده‌ای سخت و زردرنگ تبدیل میشود. فرایند سخت شدن کهربا ممکن است میلیون‌ها سال به طول انجامد. چنین فرایندی در واقع همان اثر فسیل شدن را به همراه دارد. این اثر نیمه فسیل شده کوپال نامیده میشود. کوپال حاوی روغن‌های محصور است و زمانی که این روغن‌ها کاملاً خشک شود و دیگر هیچ بخش مایعی در آن وجود نداشته باشد به کوپال کهربا می‌گویند.
در زبان فارسی نام کهربا برای این کانی باارزش انتخاب شده است. این کلمه از دو بخش «که» به معنای «کاه» و «ربا» ساخته شده است .
از نظر کانی‌شناسی سنگ کهربا در گروه سنگهای ارگانیک (سنگهایی با منشأ گیاهی یا حیوانی) قرار دارد. ازآنجایی‌که کهربا در ابتدا صمغ رزینی نوعی درخت از تیره مخروطیان است و به‌مرورزمان سخت و سنگی میشود. ممکن است بقایای جانوری یا گیاهی در سنگ کهربا دیده شود که طی هزاران سال به فسیل تبدیل شده‌اند. به همین دلیل است که اگر در سنگ کهربا بقایایی از موجودات زنده (گیاه یا جانور) دیده شود به آن فسیل کهربا می‌گویند.
سختی سنگ کهربا نیز در انواع مختلف این سنگ متفاوت است. معمولاً سنگهای کهربای جوان نرم‌تر هستند؛ اما آن‌هایی که مدت‌زمان بیشتری زیر خاک مدفون بوده‌اند سختی بیشتری دارند
رنگ کهربا چه رنگی است؟
طیف رنگی کهربا بسیار وسیع است و بیش از ۴۰۰ رنگ مختلف را می‌توان برای سنگ کهربا در نظر گرفت. از سفید روشن تا انواع طیف زرد، کرم، قهوه‌ای، قرمز، خاکستری و در نهایت رنگ سیاه. رایج‌ترین رنگ کهربا، رنگ کنیاکی است که ترکیبی از رنگ زرد و قهوه‌ای روشن است که با نام زرد کهربایی نیز شناخته میشود. طیفی از این رنگ در ۹۰ درصد کل سنگهای کهربا دیده میشود. باارزش‌ترین رنگ در میان انواع طیف رنگی کهربا، کهرباهایی با ترکیب رنگ زرد و سفید است چرا که تنها ده درصد از کل کهرباها دارای این رنگ هستند.
سنگ کهربا چیست و منشأ آن کجاست؟
رزین‌های صمغی درخت طی هزاران سال به سنگهای سخت و جامدی تبدیل می‌شوند که کهربا نام دارد. منشأ تولید کهربا در درختان مخروطی در منطقه اسکاندیناوی است که در عصر ائوسن تولید شده‌اند. حدود ۳۴ میلیون سال پیش آب‌وهوای منطقه اسکاندیناوی نسبتاً معتدل بوده و این منطقه درختان مخروطی شکل بسیاری داشت. در همان سال‌ها آب سطح دریا افزایش پیدا کرد و کهربا در خاک جنگل‌های منطقه اسکاندیناوی شروع به فسیل شدن نمود. رودخانه‌های حوزه بالتیک این کهرباهای موجود در خاک را در مسیرهای جنوبی منطقه بالتیک انباشته کردند. به‌این‌ترتیب تکه‌های کهربا در تمام منطقه حوزه بالتیک تا آلمان، انگلستان و هلند یافت میشود.
مشخصات کانی کهربا چیست؟
کهربا سنگی با سختی پایین و در حدود ۲ تا ۲.۵ در مقیاس موس است. وزن خالص آن حدود ۱.۰۵ تا ۱.۰۹ گرم است؛ بنابراین سنگی بسیار سبک محسوب میشود. رنگ خاکه کهربا سفید است و فرمول شیمیایی آن که از نوعی صمغ شیمیایی درخت ایجاد میشود C۱۰H۱۶O است. کهربا کلیواژ ندارد و شکستگی آن صدفی شکل بوده و سنگی شکننده محسوب میشود. کهربا از صمغ ایجاد میشود به همین دلیل بافتی شفاف تا نیمه شفاف دارد. گاهی اوقات بقایای گیاهان و جانوران ریز در کهربا دیده میشود به‌ویژه اگر نوع کهربا شفاف و زلال باشد. ساختار کهربا یکنواخت است و از نظر کریستالی نوعی سنگ آمورف یا بی‌شکل محسوب میشود که دارای سطحی ناصاف و ترک‌دار است.
سنگ کهربا را کامل تر بشناسیم
همان‌طور که گفته شد کهربا در گروه سنگهای ارگانیک (منشأ گياهى، حيوانى) قرار دارد. در دوران قديم زمین‌شناسی‌ها به‌صورت صمغ از درختان کاج مخروطى شکل به نام (پيتوس – سوکسينيفرا) خارج شده و پس از خشک و سخت شدن به‌صورت فسيل و سنگ درآمده است. اين درختان به‌ویژه در دوران سوم زمین‌شناسی (دوره اليگوسن) فراوان بوده و گويا صمغ زيادى هم ترشح می‌کرده‌اند، به‌هرحال امروزه کهربا را در طبقات تشکيل شده در دوران سوم، مخصوصاً در نواحى درياى بالتيک جستجو می‌کنند. شرى از طبقات سوم که اين صمغ فسيل شده را ضمن فسيل قسمت‌های ديگر کاج فراوان در بر دارد، به نام زمین‌های آبى ناميده می‌شوند. عمده کهرباى جهان عمرى بين ۲۵ تا ۹۰ ميليون سال دارد. گاهى داخل کهربا حشرات و جتى پستانداران کوچک به‌دام‌افتاده که روزگاران پيش از تاريخ يافت می‌شده‌اند.
کهربا به‌خاطر رنگ زيبايش باارزش است و معمولاً از اين ماده براى ساخت اشياى تزئينى و جواهر استفاده میشود. کهربا ترکيب غير يکنواختى دارد و مخلوطى از ۷ نوع صمغ و رزين است، به طور تقريبى ترکيب شيميايى آن را می‌توان (C10H16O) عنوان کرد.ضريب شکست ۱٫۵۴۵-۱٫۵۳۹، جلاى صمغى، چگالى ۱٫۰۹-۱٫۰۵، ساختمان کريستالى بی‌شکل و غير بلورى و در تنوع رنگى زرد، نارنجى، قرمز، سفيد، قهوه‌ای، سبز، آبى و مشکى ديده میشود. سختى کهربا در مناطق مختلف تفاوت‌هایی دارد، کهرباهاى جوان‌تر، نرم‌تر از آنهايى هستند که مدت‌های طولانى زير خاک مدفون بوده‌اند. کهربا در برمه سختى (۱ تا ۳)، کهرباى منطقه درياى بالتيک (سختى ۲ تا ۲٫۵) و در جمهورى دومينيکان (سختى ۱ تا ۲) دارد.
کهربای بالتیک چیست؟
معادن اصلی کهربا در کالینینگراد در منطقه یانتارنی قرار دارد. در این منطقه ذخایر عظیمی از فسیل کهربا وجود دارد. کهربای بالتیک که مشهورترین نوع کهربا است در فاصله ۳۰ متری زیر زمین و در لایه‌های ضخیم و کوچک قرار دارد. همچنین مقادیر زیادی کهربا در امتداد سواحل بالتیک یافت میشود. کهربا بسیار سبک است و روی آب شور شناور می‌ماند به همین دلیل قطعات بسیاری از این سنگ در سواحل لیتوانی و لهستان نیز یافت میشود.
ذخایر اصلی سنگ کهربا در منطقه بالتیک قرار گرفته است با این حال ذخایر کمتر شناخته شده‌ای نیز در جمهوری دومینیکن، میانمار، لبان و اندونزی نیز وجود دارد.
معادن سنگ کهربا کجاست؟
بزرگ‌ترین معدن در غرب کاليمينگراد در روسيه در عمق ۳۰ مترى زير شن و ماسه است و بيشتر در مناطق درياى بالتيک (Baltic).مناطق ديگرى که داراى معدن کهربا هستند، عبارت‌اند از: جمهورى دومينيکن، ايتاليا، رومانى، برمه، چين، کانادا، مکزيک، ژاپن و آمريکا.
ناپاکى در کهربا بيشترين فسیل‌هایی که در کهربا ديده میشود، از حشراتى است مانند: پشه، زنبور (بى عسل)، زنبورعسل، مورچه اما گاهى اوقات در کهربا حشراتى مانند: ملخ، سوسک، موريانه، پروانه و حشرات موذي. حيواناتى مانند عنکبوت، هزارپا، عقرب، قورباغه، مارمولک‌ها و حيوانات بزرگ مانند پستانداران و پرندگان، فقط پر يا خز آنها در کهربا ديده میشود.
در کهربا بقاياى گياهان که شامل گل، هسته، ساقه، برگ، کاج سوزنى، ميوه کاج هم ديده میشود که بسیار باارزش‌اند. فسیل‌هایی که کمیاب‌اند، ارزش و کيفيت کهربا را تعيين می‌کند. به‌خاطر داشته باشيد فسیل‌هایی ارزشمند هستند که گونه آنها در حيات امروزى زنده نيستند و نسل آنها منقرض شده است.
