سنگ الکساندریت چیست؟
سنگ الکساندریت (به انگلیسی Alexandrite) یکی از انواع بسیار کمیاب کریزوبریل (BeAl2O4) با سختی موهس 8.5 ، وزن مخصوص 1.755 – 1.74، دارای سیستم کریستالی ارتورومبیک و گاهی اوقات در شکل ظاهری شش وجهی هگزاگونال بوده که از شفاف تا اوپک وجود دارد و نمونه های شفاف آن قیمت بالاتری دارند. بر اساس کنفدراسیون جهانی جواهرات CIBJO فقط کریزوبریل هایی که قابلیت تغییر رنگ یا کالر چنجینگ دارند “الکساندریت” محسوب میشوند. الکساندریت وقتی تشکیل می شود که عناصر بریلیوم و آلومینیوم ترکیب و به طور شگفت انگیز مقادیر جزئی عناصر آهن و تیتانیوم و بخصوص کرومیوم (اساسی) همراه میشوند.در موارد نادر حضور وانادیوم نیز مشاهده میشود. نوع های کالر چنجینگ (Color Changing) آن در نور روز با طیف های رنگی سبز تا سبز – آبی و در نور لامپ رشته ای به طیف های قرمز تمشکی، ارغوانی- قرمز، نارنجی -زرد بسته به محل پیدایش تغییر می یابند.
پدیده تغییر رنگ در Alexandrite
الکساندریت یکی از عجیب ترین و خاص ترین سنگ های موجود در بازار امروز است. این سنگ با خاصیت چند رنگی گونه ای از کریزوبریل با پدیده کالر چنجینگ است. الکساندریت یا کریزوبریل با پدیده کالرچنجینگ به زمرد روز و یاقوت شب معروف است شاید این اصطلاح به علت گونه ای از آن که دارای تغییر رنگ سبز تا سرخ است استفاده میشود. این سنگ در زیر نور لامپ رشته ای یا شمع به طیف های مایل به قرمز تغییر رنگ می دهد.
رنگ سبز الکساندریت ناشی از ناخالصی کروم است. کروم همان عنصر رنگی موجود در زمرد یعنی گونه ی سبز بریل گران بها می باشد. به نظر می رسد الکساندریت سریلانکا (سیلان) با تغییر رنگ قهوه ای گونه شناخته می شود. این کانی با خاستگاه زیمبابوه معمولا تغییر رنگ بسیار کمی دارد و معمولا با مقدار کمی رنگ بنفش اندکی تیره تر است. گونه های تانزانیا در رنگ های روشن تر یافت شده و تغییر رنگ مطلوبی دارد. الکساندریت برزیلی به نظر اشباع تر بوده و تغییر رنگ آبی تا بنفش دارد. مطلوب ترین نوع این سنگ با رنگ های خالص و توانایی تغییر رنگ می باشند.
قیمت سنگ الکساندریت بر چه اساسی تعیین می شود؟
الکساندریت با کیفیت و طبیعی بسیار گران قیمت بوده و بسته به فاکتورهای گوهرشناسی می تواند قیمت های متفاوتی داشته باشد. الکساندریت برزیلی 100% دارای تغییر رنگ هستند بنابراین قیمت و طرفداران بیشتری دارند. این کانی گاها ممکن است دارای پدیده شاتویانسی باشد وجود دو پدیده نوری همزمان در این سنگ میتواند قیمت سنگ را بالا ببرد و کمیاب تر است. از فاکتور های بسیار مهم در قیمت گذاری این سنگ میتوان به میزان تغییر رنگ و وضوح کالرچنجینگ، وزن سنگ (به صورت پلکانی قیمت سنگ های دارای وزن بیشتر بالا می رود)، تراش سنگ شفافیت سنگ و گاها محل پیدایش و … اشاره کرد.نمونه هایی که از ذخایر قدیمی روسیه می آیند گرانتر می باشد. سنگ جواهری با وزن یک قیراطی الکساندریت برزیل بیش از 500 دلار ارزش دارد پس چنانچه سنگ یا انگشتر الکساندریت را با قیمت پایینی دیدید بدانید که مشکوک است.
معادن Alexandrite در کجا قرار دارند؟
معادن معروف این سنگ در منطقه ی اورال روسیه بود، اما این معادن در طولانی مدت تخلیه شده اند. برای مدت طولانی، معادن اورال به عنوان منبع اصلی سنگهای بزرگ الکساندریت، به ویژه گونه هایی با وزن 5 قیراط یا بیشتر شناخته می شدند، اما اخیرا در سال 1987، نمونه های بزرگ در میناس گرایس برزیل کشف شد. در اواسط دهه 1990 در جنوب تانزانیا استخراج این گوهرسنگ رواج یافت. الکساندریت های برزیل از نظر خلوص رنگ سبز به پای الکساندریت های روسیه نمیرسند ولی وضوح تغییر رنگ به خوبی در آنها مشاهده میشود. همچنین روشنی رنگهای نمونه های سریلانکایی نیز به پای روسیه نمی رسند. منابع دیگر الکساندریت عبارتند از میانمار (برمه)، سریلانکا، زیمبابوه، تانزانیا، هند (آندرا پرادش) و ماداگاسکار وجود دارد.
سنگهای الکساندریت مصنوعی (سنتتیک)
این سنگ به دلیل زیبایی خاص و قیمت بالایی که دارد باعث شده تا همیشه تلاش های زیادی برای ساخت نمونه های سینتتیک آن انجام شود. اولین نمونه الکساندریت مصنوعی در سال 1960 ساخته شد و امروزه نمونه های سنتتیک زیادی از این سنگ در بازار موجود هست که دارای تغییر رنگ های گاها بنفش آبی تا سبز سرخ هستند. حتی برای الکساندریت های دارای پدیده چتویانسی نیز نمونه های آزمایشگاهی ساخته شده و دارای دو پدیده نوری چتویانسی و کالر چنجینگ هستند.
نوع های آزمایشگاهی دارای همان خواص فیزیکی و شیمیایی نوع طبیعی و با ترکیب بریلیوم اکساید هستند و البته سنتتیک بودن آنها بدین معنی نیست که قیمت آنها پایین است. روش های چون فلاکس، Czocchralski یا روش pulled، هیدروترمال از انواع روشهای تولید الکساندریت در آزمایشگاه میباشد. نمونه هایی تحت نام allexite که توسط روش Czocchralski ساخته میشوند در آزمایشگاه علمی تایروس روسیه سالانه حدود 100 کیلوگرم تولید می کنند.
بزرگترین الکساندریت تراش خورده جهان
الکساندریت به ندرت در اندازه های بزرگ یافت می شود. گونه های بیش از 5 قیراط بسیار کمیاب هستند. بزرگترین سنگ های جواهر برش خورده ی الکساندریت 65.7 قیراط از سریلانکا است و در حال حاضر در واشنگتن، موسسه ی اسمیتسونین واشنگتون D.C واقع شده است. پس قطعا بالای ۲۰ قیراط بسیار کم بوده و احتمال اینکه در ایران موجود باشه خیلی کم هست. همیشه درشت بودن عامل گران تر بودن نیست بلکه قدرت اشباع رنگ و تغییر آن بخصوص در رنگهای سبز آبی به ارغوانی قرمز می تواند بسیار در قیمت گذاری آن تاثیر گذار باشد.
کاربرد در جواهرات
به دلیل کمیاب بودن نمونه های با کیفیت این گوهر استفاده از آن در جواهرسازی به ندرت دیده می شود که البته در گذشته جواهر سازان بزرگ در روسیه شانس استفاده از این گوهرسنگ را بیشتر از بقیه داشته اند. گوهر شناس ارشد تیفانی؛ جورج فردریک (1932-1856) شیفته سنگ الکساندریت بود و در اواخر قرن 19 و ابتدای قرن بیستم جواهرسازان قدر توانستند مجموعه انگشترها و جواهراتی پلاتینیومی از این سنگ ارائه دهند. سنگهای کوچکتر این گوهرسنگ به طور معدود در جواهرآلات مربوط به ملکه ویکتوریا انگلیس استفاده میشد. امروزه نیز این گوهرسنگ (بخصوص در اندازه و کیفیت های بالا) در اختیار ثروتمندان است.
نحوه نگهداری و تمیز کردن
این سنگ در حالت عادی سنگی پایدار است به این معنی که در برابر تاثیرات حرارت، نور و مواد شیمیایی معمولی مقاوم است. برای تمیز کردن می توان آن را در ظرف آب گرم صابونی قرار داده و با مسواک تمیز کرد. اولتراسونیک و پاک کننده ها نیز اثر تخریبی روی الکساندریت ندارند البته باید توجه داشت که در نمونه های بهسازی شده ممکن است که ترک ها با موادی پر شده باشند که فقط باید با آب گرم صابونی تمیز شوند.
