کریزوپراز و کاربردهای آن
یکی از انواع سنگ های قیمتی کوارتز کلسدونی است که به شکل کریپتوکریستالین دی اکسید سیلیکون است.
کریزوپراس به خاطر داشتن ویژگی اپالسنت (کدر بودن) و رنگ سبز سیبی آن که منحصر به فرد است، متمایز از سایر سنگ ها و بسیار ارزشمند است.
رنگ سبز اکثر سنگ های قیمتی به دلیل وجود آهن (تورمالین)، کروم (زمرد) و یا وانادیم (گرانیت تساوریت) است، اما رنگ کریزوپراس ناشی از وجود ناخالصی های نیکل در کریستال های کوارتز بی رنگ است.
کریزوپراس به عنوان یکی از نادرترین و ارزشمندترین کوارتز کلسدونی و سنگ سیلیکای سبز-آبی است که به نام کریزوکلا کلسدونی نیز شناخته می شود.
نام “کریزوپراز” بر اساس دو واژه یونانی “chrusos” و “prason” به ترتیب به معنای “طلا” و “تره فرنگی” و با اشاره به رنگ سبز تره فرنگی و رگه های طلایی در آن، شکل گرفته است.
کریزوپراس اغلب در رگه های کوارتز موجود در سنگ های سرپانتین دارای نیکل و در رسوبات نیکل تشکیل می شود.
کريزوپراس مانند سایر گونه های کوارتز کریپتوکریستالین، از کریستال هایی تشکیل شده که به راحتی و با چشم به صورت ذرات متمایز قابل مشاهده هستند.
کریزوپراس بر خلاف اکثر انواع کوارتز های کلسدونی که نوع چند رنگی آنها اهمیت بیشتری دارد، رنگ سبز روشن و خالص آن ارزشمند تر و نشان دهنده کیفیت بالای آن است.
تشخیص سنگ کریزوپراز
کریزوپراس را می توان به راحتی از طریق خواص کوارتز کلسدونی و با رنگ سبز روشن و سیبی آن تشخیص داد.
سنگ یشم (Jade) بسیار نرم تر از کریزوپراس با سختی 5/6 تا 7 در مقیاس موهس است و معمولا از شفافیت کمتری برخوردار است که به راحتی می توان آن را از کریزوپراس تمیز داد.
سنگ پرهنیت نیز دارای رنگ مشابه است، اما معمولا به اندازه کریزوپراس، روشن و سخت نیست.
سنگ واریسیت نیز می تواند با کريزوپراس اشتباه شود، اما درخشندگی آن بیشتر مومی شکل (waxy) و بسیار نرمتر از کریزوپراس است.
همچنین کریزوپراس می تواند به دلیل داشتن ویژگی های نیکل به راحتی از سایر سنگ ها تمیز داده شود.
منابع اصلی سنگ قیمتی کریزوپراز
ذخایر کریزوپراس را می توان در نقاط مختلف جهان یافت.
برخی از مهم ترین منابع آن عبارتند از استرالیا، برزیل، آلمان، لهستان، روسیه، آفریقای جنوبی، تانزانیا، زیمبابوه، ماداگاسکار، هند، قزاقستان و ایالات متحده (آریزونا، اورگان و کالیفرنیا).
در گذشته، معادن فرانکشتاین (زابکوویچ) در سیلیزیای لهستان منبع فراوانی برای کریزوپراس بود، اما امروزه استرالیا حدود 85 درصد از عرضه کریزوپراس جهانی را به خود اختصاص داده است.
کریزوپراس استخراج شده از معدن کوئینزلند مرکزی (استرالیا) به عنوان یکی از با کیفیت ترین کريزوپراس ها در جهان محسوب می شود و بسیاری از آنها دارای شفافیت و رنگی مشابه با یشم با کیفیت هستند.
رنگ کریزوپراس
رنگ کریزوپراس می تواند از سبز نعناعی روشن تا سبز پر رنگ و سبز سیبی (apple-green) باشد.
رنگ های پررنگ تر، مطلوب تر هستند، اما هنگامی که رنگ آن بسیار پر زنگ باشد، در دسته سنگ یمانی سبز “prase” قرار خواهد گرفت که دیگر به عنوان کریزوپراس مطلوب نیست.
رنگ کریستوپراس می تواند در اثر قرار گرفتن طولانی مدت در معرض حرارت یا نور مستقیم کم رنگ شود، اما در بسیاری از موارد، پس از جذب رطوبت ممکن است رنگ قبلی برگردد.
وضوح و درخشندگی کریزوپراس
کريزوپراس معمولا نیمه شفاف تا مات و کدر است. البته نمونه های شفاف ارزشمندتر هستند.
هنگامی که تراش و جلا داده می شود، دارای حالت شیشه ای و درخشندگی واکسی خواهد بود.
اکثر کريزوپراس ها تمیز و دارای وضوح مناسب هستند، اما توزیع رنگی ناهموار و ابری نیز در آنان وجود دارد که بسیار معمول است.
تراش و شکلدهی کریزوپراس
کریزوپراس معمولا به صورت گنبدی و کوژ تراش داده می شود و همچنین برای حکاکی های سنگ های قیمتی بسیار محبوب است، از جمله اشیای زینتی، برجسته کاری، چاپ گود (Intaglios)، خاتم و آرم و نشان ها.
شایع ترین شکل ها برای تراش کریزوپراس، دایره، بیضی، قلب، اشک و تریلیون است.
دانه های کريزوپراس و سنگ های تامبل یا پولیش شده (tumbled stones) نیز بسیار محبوب هستند، اما معمولا از مواد درجه پایین تر ساخته می شوند.
بهبود دهی کریزوپراس
امروزه اکثر کریزوپراس ها کاملا بهبوددهی نمی شوند.
همچنین بدلیجاتی مانند عقیق سبز رنگ شده، ممکن است فریبنده باشند و به عنوان کریزوپراس عرضه شوند.
انواع کریزوپراز و سنگ های قیمتی مشابه آن
کریزوپراز متعلق به خانواده بسیار بزرگ از سنگ های قیمتی کوارتز است.
اما به طور خاص، نوعی از کوارتز کلسدونی است.
در سالهای گذشته به نظر می رسید که کلسدون، یک نوع سنگ فیبروس (برخلاف دانه ای) از خانواده کوارتز کریپتوکریستالین باشد اما اخیرا کشف شده است که از کوارتز و مورگانیت تشکیل می شود؛ یک پلی مورف از کوارتز.
کوارتز و مورگانیت بسیار شبیه به سیلیکات هستند، اما آرایش کریستالی آنها کمی متفاوت است.
انواع مختلفی از سنگ های قیمتی وجود دارند که به نظر می رسد مشابه هستند، اما به گونه های مختلفی تعلق دارند، از جمله واریسیت، یشم (جیدیت و نفریت)، پرهنیت و اسمیتسونیت.
کلسدونی کروم نیز به دلیل شباهت های رنگی اغلب با کریزوپراس اشتباه گرفته می شود، اما رنگ کريزوپراس ناشی از نیکل است و رنگ کلسدونی کروم ناشی از کروم است.
مشابه ترین سنگ های قیمتی و معدنی شناخته شده
کلسدونی کروم، کلسدونی، عقیق، اونیکس، کارنلین، سنگ خون (هلیوتروپ) و سنگ جاسپر، مشابه ترین و شناخته شده ترین سنگ های قیمتی و کانی ها به کريزوپراس هستند.
عقیق دندریتیک، عقیق آتشین، سارد (عقیق قرمز سیر)، ساردونیکس و کریزوکلا کلسدونی (سنگ سیلیکا) از جمله سنگهای قیمتی و کانی های مشابه اما کمتر شناخته شده هستند.
ایده های طراحی جواهرات با سنگ کریزوپراس
کریزوپراس از انواع کوارتز کلسدونی است که برای هر نوع استفاده و جواهرسازی مناسب است، از جمله ساخت انگشتر حلقه برای استفاده روزمره.
این سنگ اغلب برای طرح های گنبدی و کوژ یا به عنوان حکاکی های تزئینی مانند کمان، علائم و مهر و خاتم استفاده می شود.
این سنگ همانند کلسدونی معروف نیست، اما هنوز هم در بسیاری از جواهرات مانند حلقه، آویز، گردنبند، سنجاق و گل سینه استفاده می شود.
گرچه کريزوپراس یکی از نادرترین و ارزشمند ترین کوارتز کلسدونی است، اما اندازه های بزرگتر آن بسیار مقرون به صرفه تر هستند.
کریزوپراس هم برای زنان و هم برای مردان مناسب است، زیرا رنگ های کریزوپراس خنثی هستند و می توانند از سبز روشن تا تیره، سبز ارتشی و تقریبا سبز یمانی متغیر باشند.
شفافیت کم و درخشش ملایم این سنگ، زمانی که بر روی نقره، پلاتین و طلای سفید نصب شده باشد، بسیار خیره کننده است.
مراقبت و نگهداری از جواهرات با سنگ کریزوپراس
کریزوپراز یکی از سنگ های سخت و محکم است.
از آنجایی که حالت ورقه ورقه شدگی ندارد، کاملا با دوام است، اما می تواند به راحتی با مواد سخت تر مانند توپاز، اسپینل و الماس خراشیده شود.
رنگ کریزوپراز می تواند در صورت قرار گرفتن طولانی مدت در معرض نور مستقیم خورشید یا گرمای شدید از بین برود، بنابراین باید از هر گونه گرما یا نور شدیدی که می تواند رنگ جواهرات را تحت تاثیر قرار دهد، اجتناب نمایید.
کريزوپراز را می توان به راحتی با استفاده از آب گرم و صابون و پارچه یا قلم موی نرم تمیز کنید.
دقت نمایید که کف صابون بر روی سنگ باقی نماند.
با توجه به تخلخل و پرمنفذ بودن طبیعی کریزئوپراس، می توان آن را به راحتی با سایر رنگ ها و مواد شیمیایی، رنگ آمیزی کرد.
بنابراین، از استفاده از مواد شیمیایی خانگی مانند سفید کننده، عطر و اسید سولفوریک اجتناب کنید.
قبل از ورزش و انجام کارهای خانه، همیشه جواهرات و سنگ های قیمتی را در بیاورید.
برای نگهداری از سنگ های قیمتی کریزوپراس، آنها را در یک پارچه نرم و یا در داخل جعبه پارچه ای قرار دهید.
