انواع سنگ یشم
بطور کلی یشم دو گروه یشم جیدیت (Jadeite) و نفریت (Nephrite) که نوع ارزان یشم و از گروه هورنبلند است تقسیم بندی می شوند. یشم به رنگهای سبز، سیاه، بنفش، سرخ، اسطوخودوسی و آبی وجود دارد. جیدیت ها همچنین می توانند در ترکیب با سایر کانی های گروه پیروکسن در محلول های جامد ایجاد شوند. با این حال، این مخلوط ها همیشه انواع جیدیت در نظر گرفته نمی شوند. محتوای یشم جیدیت در این مواد گوهری می تواند متفاوت باشد.
به عنوان مثال ماو سیت سیت (Maw Sit Sit) سنگی است که فقط در نزدیکی روستای میانماری که از آن نام گرفته است یافت میشود. دارای رنگ سبز تیره با لکه های سیاه و رگه های سبز است. نمونه ها به طور معمول حاوی یشم (15%)، kosmochlor (گاهی اوقات ureyite نامیده می شود)، فلدسپات آلبیت و سایر مواد معدنی هستند. امفاسیت نیز ممکن است حاوی جیدیت، اوژیت و اگزیرین باشد.
خصوصیات سنگ یشم جیدیت چیست؟
این کانی تا قبل از سال 1750 در چین ناشناخته بود. نام جیدیت (Jadeite) از Jade مشتق شده است و نوعی پیروکسین اشباع شده از سدیم و آلومینوم با فرمول شیمیایی [NaAl[Si2O6 می باشد و درواقع با ارزش ترین نوع بلورهایی با ساختار داخلی درهم تنیده میکروکریستالین است.
سختی یشم جیدیت بین 6.5 تا 7 در مقیاس موهس بوده و داری کلیواژ ناقص با فرم شکستگی آن سوزنی شکل و شکننده است که این نقاط شکستگی مات بوده ولی درصورت جلا دارای درخششی روغنی یا مرواریدی می شود.
| جدول خصوصیات سنگ یشم | |
|---|---|
| ترکیب شیمیایی | سدیم سیلیکات آلومینیوم NaAlsi2o6 |
| رنگ | سبز و رنگهای دیگر |
| رنگ خاکه | سفید |
| شفافیت | مات تا اوپاک |
| رخ | خوب – شکستگی استخوانی و شکننده |
| جلا | روغنی |
| ضریب شکست نور | 1.688 – 1.652 |
| شکست دوگانه | 0.02 |
| سختی موهس | 7 – 6.5 |
| وزن مخصوص | 3.48 – 3.24 |
| سیستم کریستالی | منو کلینیک و متراکم دانه ای |
| فلورسانس | در جید متمایل به سبز خیلی ضعیف و نور متمایل به سفید |
انواع رنگ در سنگ یشم جیدیت چیست؟
تنوع رنگ در یشم جیدایت بالاست و به رنگهای سیاه، سبز، سفید، زرد، قهوه ای و حتی زرد دیده می شود. جیدیت با رنگ سبز زمردی و نیمه شفاف به یشم سلطنتی نیز معروف است و در برمه وجود دارد. عامل ناچیز کروم باعث رنگ سبز می شود. رنگهای قرمز تا نارنجی آن مدیون لکه های اکسید آهن در ترک ها می باشد. به عنوان مثال جیدیت اسطوخودوسی توسط منگنز رنگ شده است و در جادئیت با کیفیت زیر منبع نور این رنگ بصورت زمردی پدیدار شده و ارزش آن را بسیار بالا می برد.
یشم با ارزش سفید رنگی است که به یشم ختن هم معروف می باشد واز ارزش والایی برخوردار است از آنرو که هم رنگ سفید دلنشینی دارد و هم جلایی چرب است . یشم ختن درواقع نوع سفید یشم نفریت که از منطقه Hetian (a.k.a. Khotan) در جنوب غربی Xinjiang چین استخراج میشود. با این حال این منطقه منحصرا سفید نداشته و نمونه های سبز نفریت با رنگ زنده نیز وجود دارد. ناحیه سین کیانگ یا ایغورستان نام بزرگترین استان چین است که در گذشته ترکستان چین یا ترکستان خاوری نام داشته و به زبان قدیمی سکایی ختن صحبت میکرد. آنها که ریشه و فرهنگی بسیار نزدیک به ایرانیان باستان داشته و از طریق جاده راه ابریشم این نوع یشم را وارد ایران میکردند. یشم ختن اساسا به همین دلیل بسیار در ادبیات قدیمی ما جایگاه ویژه ای دارد. جیدیت اغلب بصورت کابوشن (14*10 میلیمتر) تراشیده میشود. پدیده چند رنگی و همچنین پراکندگی نور را ندارد و میزان ضریب شکست نور آن بین 1.654 تا 1.667 کی می باشد. به طور کلی می توان آن را نیمه شفاف تا اوپاک در نظر گرفت.
انواع بهسازی جیدیت
کیفیت جادئیت را با استفاده از تثبیت بخشی و بهسازی می توان افزایش داد. یشم های جیدیت خاکستری رنگ کم ارزش را با روش های مختلفی بهسازی می شوند و مشابه یشم امپریال خواهند شد البته با قیمت هایی بسیار کمتر از نوع بدون بهسازی.
از نظر کیفیت رنگ و ساختار سنگ جیدیت به چندین دسته یا نوع یا تیپ type تقسیم بندی می شود:
دسته A : این دسته نوع خوب جیدیت بوده که بسته به شفافیت و رنگ آن میتواند قیمت بالایی داشته باشد.
دسته B : که اغلب به علت ساختار و رنگ نه چندان خوب ارزش فرآوری و بهسازی نداشته و صرفا در سطح آن واکس و مواد پلیمری تزریق کرده و پاکی و شفافیت آن بهبود زیادی میابد.
دسته C: این دسته غالبا بصورت صنعتی رنگ می شوند. در بهسازی نوع قرمز جادئیت قرمز آن را حرارت دهی می کنند ولی ریسک آن بالاست و ممکن است حتی شفافیت اولیه آن از بین رفته و به رنگ قهوه ای مرده تبدیل شود.
دسته B-C: در این دسته از دو روش بالا استفاده شده و هم بشکل صنعتی رنگ شده و بعد به آن مواد پلیمری تزریق می کنند.
دسته D: این نمونه مانند سنگ اوپال بصورت دوبلت ساخته می شود و قسمت بالایی و نما را جادئیت و پایین آن را پلاستیک می گذارند.
معادن جیدیت در جهان
باکیفیت ترین نوع یشم جیدیت در برمه میانمار است و از معادن مهم و اقتصادی یشم سبز در شمال برمه می توان اشاره کرد. جیدهای این منطقه بر اثر فشار بسیار بالای کوه های هیمالیا تشکیل می شوند و متامورفیزه شده اند. ذخایر ثانویه نیز در میان لایه هایی از سنگهای رسوبی تشکیل شده از کنگلمرا و ماسه سنگ در بستر رودخانه وجود دارد.اندازه قلوه سنگهای جادئیت در اینجا ممکن است در حد شن ریزه یا تخته سنگهای چندین تُنی و بسیار بزرگ نیز باشد. با وجود کنترل شدید دولت برمه با اینحال بیشتر این یشم ها به چیانگ مای چین قاچاق یا تایلند قاچاق و درآنجا معامله می شوند. در دیگر نقاط دنیا می توان به آمریکا (کالیفورنیا)، ژاپن، گواتمالا و CIS اشاره کرد. سنگ گوهری یشم جیدیت/کوارتز ارغوانی در بورسا، ترکیه وجود دارد. این مکان منحصر به فرد است. ترکیب آن می تواند از 40٪ تا 60٪ جیدیت متفاوت باشد.
میانمار: منبع “یشم امپریال”.
گواتمالا: سنگ های آبی کمیاب.
روسیه: مواد “سبز رنگ سیب” در برخی از مناطق. همچنین جنس مات و غنی از کروم در رودخانه کانتگیر، غرب سایان.
سن بنیتو، کالیفرنیا: لنزها و ندول‌ها در چرت، رنگهای مختلف.
فرانسه؛ ایتالیا؛ ژاپن؛ قزاقستان؛ مکزیک؛ ترکیه.
سنگهای مشابه جیدیت
بسیاری از سنگهای سبز ممکن است با یشم اشتباه گرفته شود از جمله سلیمانیت، پرنیت، پکتولیت که در آلاسکا وجود دارد، وزوویانیت (ایدوکراز) که در کالیفرونیا یافت می شود، کوارتز کلسدونی، تالک، گروسولاریت، نفریت، عقیق سبز و سرپانتین که نوع باکیفیت آن در ایران و اطراف آن فراوان یافت می شود.
