کیانیت چیست؟
کیانیت سنگی از سیلیکات آلومینیوم است که به نامهای سیانیت Cyanite , دیستن Disthene و راتیسیت Rhaeticite نامگذاری شده است .نام آن از کلمه یونانی کانوس یا کیانوس در معنای آبی پررنگ (آبی جیغ) برگرفته از رنگ این سنگ است .علاوه بر رنگ آبی این سنگ می تواند بیرنگ , سفید , خاکستری , سبز , نارنجی و زرد نیز باشد .
معمولا به رنگ های آبی کم رنگ، نیلی، سبز،سیاه و سفید یافت می شود؛هرچند گاهی اوقات ممکن است این سنگ به رنگ های نارنجی، خاکستری، صورتی و زرد نیز دیده شود.
نگاهی به منشا نام کیانیت:
نام کیانیت در سال 1789 توسط آبراهام گوتلیب ورنر از واژه یونانی ” κύανος” به معنی “آبی” نامگذاری شده است. در انگلیسی “kyanos” یا “kuanos” ترجمه شده و به معنی “آبی تیره” است. املای فرانسوی “cyanite سیانیت” معمولاً در بیشتر قرنهای 19 و اوایل قرن بیستم توسط کانی شناسان مورد استفاده قرار می گرفت که از رنگ آبی دریایی “cyan” اقتباس شده است.نام سنگ کیانیت از یک واژه یونانی به معنای آبی پر رنگ گرفته شده است.
منابع و معادن کیانیت در کجاها قرار دارد؟
کیانیت یک کانی معدنی است که عمدتا در سنگهای دگرگونی یافت می شود. بیشتر اوقات از فشار زیاد دگرسانی کانی های رسی در طی دگرگونی سنگهای رسوبی تشکیل می شود. در رگه های شیست‌ها و گنیس‌های مناطق دگرگون شده و کمتر در کوارتزیت یا اکلوژیت (در لوله های کیمبرلیتی) یافت می شود. نمود بلوری معمول کیانیت به صورت یک کریستال تیغه‌ای ، دراز و کشیده و ستونی است ، اگرچه گاهی اوقات به عنوان توده های شعاعی از کریستال ها رخ می دهند. همچنین می تواند در سنگهای آذرین مانند گرانیت رخ دهد. كيانيت اغلب با ساير كانی های دگرگوني مانند گارنت ، استاروليت، میکا، کوارتز و كورندوم همراه است.
آفریقای جنوبی ، ایالات متحده ، فرانسه و هند تولید کننده های برتر کیانیت هستند. در شیست‌های سنت گوتارد در کوههای تایرول سوئیس سالهاست که منبع کریستالهای بسیار خوب کیانیت مرتبط با استاروليت یافت می شوند. در ماچاکوس شهری در استان شرقی واقع در کشور کنیا کانیت بی رنگ بسیار غیرمعمول و برخی کریستال های بزرگ آبی با نوارهای سبز یافت میشود.این سنگ را می توان در اقصی نقاط جهان مانند اتریش , برمه, برزیل , هند , کلمبیا , نپال , کنیا, میانمار , صربستان,سوییس , انزانیا , امریکا در ایلت کارولینای شمال , جورجیا و پنسیلوانیا و زیمبابوه پیداکرد .در سال های اخیر در زیمبابوه کیانیت نارنجی کشف شد همچنین قطعات بزرگی از کریستال های آن در دره اومبا در کنیا یافت شده اند.
یکی از منابع مرغوبترین کیانیت در جهان نپال است که رنگ آبی کیانیت آن با یاقوت کبود ماداگاسکار در به راحتی رقابت می کنند .
رنگبندی کیانیت:
رنگ در سنگ کیانیت ممکن است به طور یکنواخت پخش نشده باشد و امکان اینکه طیفی از رنگ روشن به تیره را در این سنگ ببینید زیاد است .کیانیت عموما در تن های متفاوت آبی ظاهر می شود ولی به ندرت رنگ های سفید , خاکستری , سبز , زرد ,نارنجی و نمونه بدون رنگ آن را نیز که نادرترین گونه است را هم می توانیم ببینیم (نادر بودن آن دلیل بر ارزش مندی آن نمی باشد ) .رنگ محبوب و مورد استقبال این سنگ آبی است که البته معمولا رنگ ها در این سنگ به صورت ناهمگون پخش می شوند .این پخش ناهمگون در اغلب سنگ ها دیده می شوند .رگه های موجود در این سنگ میتوانند به رنگ سفید و یا در رنگهای دیگر ظاهر بشوند. محبوب ترین کیانیت های گوهری پاک و شفاف با رنگ سفایر آبی عمیق هستند. کیانیت آبی شفاف با شدت رنگ پایین تر ممکن است شبیه توپاز آبی یا آکوامارین باشد.
اکنون به بررسی کیانیت نارنجی می پردازیم:
کیانیت در انواع طیف‌های کیانیت زرد وجود دارد. ولی به تازگی کیانیت نارنجی رنگ در معدن لولیوندو (Loliondo) تانزانیا یافت شده است. این نمونه ها که در GIA نیز مورد بررسی قرار گرفته اند دارای رنگهای زرد-نارنجی متوسط تا ضعیف، نارنجی مایل به زرد، چند رنگ نمایی میباشند. این کیانیت ها دارای اینکلوژنهای روتایل های زاویه دار قهوه ای و زیرکن برجسته گرد شده بی رنگ بودند.
چگونه کیانیت اصل را تشخیص دهیم؟
سنگ کیانیت از خانواده آلومینوسیلیکات ها و دارای خواص ناهمگونی بسیار خاصی می باشد .
این سنگ را می توان از درجه سختی های دوگانه اش تشخیص داد .
بسیاری از مواد در صفحه های کریستالی خود دارای سختی های متغیری هستند ولی در این سنگ , در تمامی کریستالهای آن این ناهمگونی دیده می شود.
به همین دلیل , این سنگ به آسانی تشخیص داده می شود .این سنگ شکل ترکیب یافته دو ماده آندالوسیت و سیلیمانیت می باشد .کیانیت میتواند بهترین بهترین بدل یاقوت کبود یا تانزانیت باشد ولی تشخیص آن معمولا آسان است.
سنگ های ترکیبی معمولا دارای ترکیب شیمیایی یکسان ولی ساختار های کریستالی متفاوتی خواهند بود.
برای مثال ساختار کریستالی این سنگ تری کلینیک بوده در حالیکه آندالوسیت و سیلیمانیت هردو ساختار قایم الزاویه دارند.
اکثر سنگها دارای خاصیت ناهمگونی در ساختار میباشند اما این ناهمگونی در سنگ کیانیت بسیار زیاد دیده می شود .
درجه شفافیت و درخشندگی کیانیت:
سنگ کیانیت می تواند شفاف و نیمه شفاف باشند که معمولا نوع شفاف آن بیشتر مورد پسند عموم قرار می گیرد .
تقریبا تمام سنگ های کیانیت به خاطر پخش رنگ شان , ایجاد خطای دید می کنند .
سنگ های کیانیت بالای 2 قیراط از جمله سنگ های بسیار نادر به شمار می روند .
بهترین زمان برای دیدن این سنگ , در نور روز است .
این سنگ از نظر درخشش حالت شیشه ای تا مرواریدفام دارد که در صورت پولیش و یا برش خود ر ا نشان می دهند .
شکل ظاهری کیانیت و انواع برش های آن:
کیانیت های شفاف دارای برش چندوجهی و نمونه های نیمه شفاف دارای برش منحنی هستند.
نوعی از کیانیت به نام چشم گربه وجود دارد که به صورت منحنی برش داده می شود .
از آنجاییکه سختی این سنگ بسته به جهت برش فرق می کند در نتیجه , جهت برش می بایست مورد توجه قرار گیرد .رایج ترین اشکال این سنگ , بیضی و گلابی شکل هستند .
اشکال دیگری نیز نظیر گرد , قلب و … در برش وجود دارند که در صورت انجام چنین برش هایی اجرت بیشتری به اثر تعلق خواهد گرفت.
آیا کیانیت فرآوری میشود؟
معمولا این سنگ مورد هیچ عملیاتی قرار نمیگیرد اما با این وجود در برخی از مناطق خاص از روغن و چربیهای مصنوعی برای جلای بیشتر به سنگ استفاده می شود .
گاهی در خرید و فروش این سنگ را یه جای یاقوت کبود میفروشند .
خواص سنگ شناسی سنگ کیانیت:
کیانیت (kyanite) دارای ترکیب شیمیایی از سیلیکات آلومینوم بی آب (Al2SiO5) و دارای 63% آلومنیوم و 37% سیلیکات است. سه کانی معدنی دارای این ترکیب پلی مورف (چند ساختاری) کیانیت ، آندالوزیت و سلیمانیت هستند. کیانیت یک پلی مورف با فشار بالا ، سیلیمانیت در دمای بالا و آندالوزیت پلی مورف کم فشار است. بیشتر کیانیت ها مات هستند و بسیار نادر است کیانیتی پیدا کنید که عاری از اینلوژن باشد. به طور کلی کیانیت و آندالوسیت در کیفیت های غیر گوهری بسیار فراوانند. چسبندگی مولکولی کم در این سنگ سبب شده که بسیار شکننده باشد. بلورهای دوقلویی ( Twinning ) و یا رشد درونی موازی با استاروليت بسیار معمول هستند. كيانيت گاهی ويژگی های مغناطيسی مشابه تورمالين را نشان مي دهد.کیانیت سختی متغیر بسته به رخ و جهت کریستالوگرافی خود دارند. در صورت تست عمود بر صفحه بلوری {001} و موازی با آن، دارای سختی موهس حدود 4.5 تا 5 دارند و در صورت آزمایش روی صفحه افقی {100}، دارای سختی 6.5 تا 7 است. این کانی معدنی زمانی “disthène” نامیده می شد که به معنای “دو قدرت” اشاره به داشتن دو سختی است.
فرمول شیمیایی : سیلیکات آلومینیوم Al2O[SiO4] ساختار کریستال :تری کلینیک , بلند , منشور های تخت
رنگ : آبی تا بیرنگ , سبز آبی و قهوه ای
سختی : در محور طول 4-4.5 و در محور عرض 6-7
ضریب شکست : 1.710-1.734
تراکم ( دانسیته ) : 3.53-3.70
کلیواژ یا برگوارگی(تمایل سنگ برای شکستگی در امتداد یک جهت ترجیحی در سطوح موازی ) :کامل
شفافیت : نیمه شفاف تا شفاف
شکست نور: -0.015
درخشش : مرواریدی-شیشه ای
حالت فلورسانس : ضعیف : قرمز
چه سنگهایی مشابه سنگ کیانیت هستند؟
کیانیت سنگی اسن که در ظاهر ترکیبی از آندالوسیت و سیلیمانیت می باشد .
هر سه نوع این سنگ ها سیلیکات آلومینیوم هستند در حالیکه کیانیت دارای کریستال ها ی تر یکلینیک بوده و دو سنگ دگر دارای کریستال قایم الزاویه هستند.
این تفاوت در ساختارهای کریستالی به دلیل شرایط زمین شناسانه در طول روند شکل گیری این سنگ هاست .
کیانیت در درجه حرارت پایین تری و در محیط هایی با فشار هوای بالاتر تشکیل می شود .آندالوسیت در حرارت پایین و فشار هوای پایین و سیلیمانیت در حرارت بالاتر و فشار بالاتر به وجود می آید .
سنگ کیانیت با یاقوت کبود و توپاز اشتباه گرفته می شود .
علاوه بر یاقوت کبود , آندالوسیت و سیلیمانیت و کیانیت در شرایطی نزدیک به کوارتز , تالک ( =سیلیکات منیزیم ) آلبیت (فلدسپات سفید ) و آلماندین شکل میگیرند.
ایده هایی برای طراحی جواهرات با سنگ کیانیت:
كیانیت با كیفیت بالا و رنگی زیبا را می توان در به صورت کابوشن برش داد.در ساخت زیورالات از سنگ کیانیت به جای یاقوت کبود استفاده می کنند (به خاطر قیمت پایین آن در قیاس ) اما به خاطر سختی متغیر این سنگ و کلیواژ زیاد آن نمی توان گفت که سنگی پرکاربرد در ساخت زیورالات است .از آنجا که سختی این سنگ به نوع برش آن مربوط می شود , بهترین کاربرد آن در ساخت گوشواره و آویز گردنبند است که مانند دستبند یا زیورالات دیگر مصرف همه روزه ندارند .این سنک بهترین رخ را در پایه طلا سفید و یا نقره دارد . کیانیت یکی از سنگ های با قیمت مناسب می باشد که ظاهر بسیار زیبایی دارد .
برای طراحی های با درخشش بیشتر آنرا به صورت چندوجهی برش می دهند البته برش کره ای و یا مهره ای هم برای این سنگ معمول می باشد .این سنگ علاوه بر موارد استفاده در زیورالات , در ساخت شیشه , پریز برق , رساناهای حرارتی , المنت های حرارتی استفاده می شود.
همچنین در صنعت سرامیک سازی و به خصوص ظروف سرامیک و اتصالات لوله های پورسلین به کار می رود.
نکات نگهداری و مراقبت از سنگ کیانیت:
این سنگ نسبتا بادوام بوده ولی در قیاس با بقیه سنگ ها کمی شکنندگی بیشتری دارد .
همانند الماس و توپاز , کلیواژ کاملی داشته و به همین دلیل با کمترین ضربه ای امکان شکستگی دارد .از الماس , یاقوت کبود و بسیاری سنگ های دیگر نرمتر است و بهتر است برای جلوگیری از خراشیدگی , آنرا در کنار سنگ های دیگر نگهداری نکرد.
برای تمیزکردن آن از سفیدکننده و اسید استفاده نکنید و تنها به آب و صابون و پارچه ای نرم بسنده کنید .دقت کنید که پیش از خشک کردن سنگ , به خوبی آنرا آبکشی کنید تا رسوبات قلیایی صابون را از آن بزدایید .
قبل از انجام فعالیت های ورزشی , شستن ظرف , فعالیت باغبانی و یا انجام کار خانه ,زیورالات مزین به این سنگ را از خود در آورید .زمان در آوردن زیور آلات , آنها از بخش سنگ نکشید زیرا این کار رفته رفته باعث شل شدن اتصال سنگ و پایه شده و در نهایت باعث افتادن سنگ ها می شود .
بهترین راه نگهداری آن در پارچه ای نرم و یا در جعبه طلا و جواهرات پوشیده با پارچه است.
