سرپانتین (Serpentine) چیست؟
کریزوتیل ، آنتی‌گوريت و لیزاردیت سه کانی اصلی سرپانتین هستند. بسیاری از کانی‌های دیگر نیز در آن وجود دارند که بیشتر آنها نادر هستند. این کانی‌ها دارای خصوصیات فیزیکی مشابه هستند و با فرایندهای مشابه شکل می گیرند. آنها غالباً به صورت مخلوط‌های ریزدانه دیده می شوند و تشخیص آنها در داخل سنگ دشوار است. معمولاً زمین شناسان برای ساده سازی ارتباطات به جای استفاده از نام‌های خاص، این مواد را “سرپانتین” می نامند.
سرپانتین چگونه تشکیل میشود؟
پیدایش سرپانتین ها مدیون فرایندهای زمین شناسی‌ای در حدود چیزی کمتر از 440 میلیون سال پیش در اعماق است. کانی‌های سرپانتین در جایی ایجاد می شوند که پریدوتیت ، دونیت و سایر سنگهای اولترامافیک دچار دگرگونی هیدروترمال می شوند. سنگهای اولترامافیک در سطح زمین نادر هستند اما در موهوی پوسته اقیانوسی ، مرز میان پوسته و گوشته زمین به وفور یافت می شوند.آنها در مرز ورقه های همگرا دگرگون می شوند که در آن یک صفحه اقیانوسی به داخل گوشته پایین فشار می آورد. این جایی است که آنها تحت دگرگونی هیدروترمال قرار می گیرند. منبع آب برای این فرآیند ، آب دریا است که در سنگها و رسوبات تختال اقیانوسی ریخته می شود. در طی دگرگونی هیدروترمال ، کانی‌های الیوین و پیروکسن به کانی‌های معدنی سرپانتین تبدیل یا جایگزین می شوند. برخی از سنگهای دگرگونی تولید شده در اینجا تقریباً به طور کامل از گروه سرپانتین‌ها تشکیل شده اند. این سنگ های غنی از سرپانتین به عنوان “سرپانتینیت” شناخته می شوند. مناطق وسیعی از سطح زمین توسط سرپانتینیت ها پوشانده می شوند. این مناطق نزدیک مرزهای ورقه‌ای همگرا کنونی یا قدیمی رخ می دهد. آنها مکانهایی هستند که بقایای یک صفحه اقیانوسی در سطح پدیدار میشوند. قسمت باقیمانده صفحه یا به زمین رانش و یا به لبه توده خشکی برافزوده می شود ، یا اینکه در اثر بالا آمدگی و در معرض هوا فرسایش میابد. این مناطق در معرض صفحه اقیانوسی به عنوان افیولیت شناخته می شوند. آنها اغلب منبع کانی‌های ارزشمندی هستند که ممکن است شامل مگنیتیت ، کرومیت ، کریزوپراز ، یشم و سرپانتین باشد.
خصوصیات سرپانتین و کاربرد آن
بارزترین خصوصیات فیزیکی سرپانتین ، رنگ سبز ، شکل طرح دار و سطح لیز آن است. این سنگ همچنین به داشتن نورگذری مات، درخشش مومی ، قابلیت تراش به اشکال مختلف و توانایی خوب صیقل خوردن شناخته شده است. این خصوصیات آن را جهت استفاده به عنوان به یک سنگ نیمه قیمتی ، کاربردهای معماری و سنگهای زینتی محبوب تبدیل کرده است.آخرین توانایی سرپانتین در مقاومت در برابر انتقال گرما است که آن را به یک عایق با ارزش تبدیل می کند. برای ساخت آزبست از انواع الیافی سرپانتین مانند کریزوتیل استفاده شده است که کاربردهای صنعتی زیادی دارد. امروزه استفاده از آن محدود است زیرا فیبرها با بیماری تنفسی مرتبط هستند.
| جدول خصوصیات سرپانتین | |
|---|---|
| ترکیب شیمیایی | سیلیکاتی |
| سیستم کریستالی | اغلب مونوکلینیک |
| رنگ | سفید ، زرد ، سبز ، خاکستری ، قهوه ای ، سیاه ، بنفش ؛ گاهی چند رنگ ، به خصوص سبز و زرد. |
| رنگ خاکه | سفید |
| شفافیت | به طور کمیاب شفاف – مات تا اوپک |
| رخ | نامشخص |
| شکستگی | ناهموار و خرد ریز |
| جلا | روغنی، مومی یا ابریشمی |
| ضریب شکست نور | 1.571 – 1.560 |
| شکست دوگانه | 0.014 – 0.008 |
| سختی موس | 5.5 – 2.5 |
| وزن مخصوص | 2.62 – 2.44 |
| فلورسانس | سرپانتین زرد اغلب در نور ماورا بنفش موج کوتاه ، فلورسانس رنگ سفید کرم – سفید دارد. |
استفاده از سرپانتین به عنوان گوهر سنگ
سرپانتین هایی با ظاهر جذاب میتوانند در طیف گسترده ای از سنگ های زینتی استفاده شوند. بیشتر اوقات به صورت دامله و مهره تراش داده می شوند. آنها معمولاً طیف وسیعی از رنگهای سبز ، زرد و سیاه را نشان می دهند و اغلب دارای مگنتیت ، کرومیت یا سایر کانی‌های معدنی به عنوان اینکلوژن (درونگیر) جالب هستند. گاهی اینکلوژنهای مگنتیت به حدی زیاد است که می توان نگین را با یک آهنربای کوچک جابجا کرد. پولیش سرپانتین‌هایی با کیفیت گوهری آسان است و در اتمام کار زیبا میشوند. جلای مومی از خصوصیات زیبا و مشترک سرپانتین‌ها است. برخی از نمونه های سرپانتین دارای رنگ سبز ، پاکی و شفافیت فوق العاده ای هستند. خریداران بی تجربه آنها به راحتی با یشم خوب اشتباه بگیرند. در سرتاسر ایران انواع سرپانتین های با کیفیت یافت میشود.در حالت کلی سرپانتین میتواند با سنگهای دیگر هم اشتباه گرفته شود. خریدار باتجربه می داند که سرپانتین به جای درخشش شیشه ای درخشان دارای جلای مومی نرم است.
کاربرد سرپانتین در معماری
هزاران سال است که از سرپانتین به عنوان سنگ معماری استفاده می شود. این سنگ در طیف گسترده ای از رنگ های سبز و مایل به سبز موجود است ، اغلب دارای الگوی جذابی است ، به راحتی صیقل و جلای خوبی می دهد. سختی سرپانتین 3 تا 6 در مقیاس موهس است که نرمتر از گرانیت است و معمولاً از سنگ مرمر سخت تر است. این سختی کم کاربرد آن را برای سطوحی مانند سنگ نما، کاشی های دیواری و.. که کمتر معرض سایش قرار میگیرند، مناسب می سازد. سرپانتین در نیمه اول قرن بیستم در ایالات متحده محبوب بود و امروزه از محبوبیت کمتری برخوردار است. کاهش محبوبیت تا حدودی مربوط به نگرانی در مورد ایمنی کارگران و احتمالاً محتوای آزبست سنگ است. در تجارت سنگ ساختمانی ، سرپانتین اغلب به عنوان “سنگ مرمر” فروخته می شود. همچنین ممکن است به عنوان “سنگ مرمر سرپانتین” توصیف شود یا یک نام تجاری به آن داده شود که شامل کلمه ” سرپانتین ” نباشد. این یک سنت در صنعت است و معمولاً شناسایی غلطی از مواد نیست.
استفاده از سرپانتین به عنوان منبع آزبست
بعضی از انواع سرپانتین نمود الیافی دارند. این الیاف در برابر انتقال گرما مقاومت می کنند ، نمی سوزند و به عنوان عایقی عالی عمل می کنند. کریزوتیل معدنی سرپانتین رایج است ، در بسیاری از نقاط جهان یافت می شود ، به راحتی استخراج شده و می توان برای بازیابی الیاف مقاوم در برابر حرارت فرآوری کرد. استفاده از کریزوتیل و سایر کانی‌های معدنی سرپانتین با نمود آزبستی فرم به عنوان عایق به طور گسترده ای گسترش یافته است. آنها به طور گسترده ای در دسترس بودند ، کاربرد آنها موثر و ارزان برای تولید هستند. در اواسط قرن 20 می توان آنها را در بیشتر ساختمانها و وسایل نقلیه مشاهده کرد. از آنها برای ساخت کاشی های دیواری و سقفی ، کفپوش ، توفال ، نماکاری ، عایق لوله ، اجاق گاز ، رنگ و بسیاری دیگر از مصالح ساختمانی و لوازم معمول استفاده می شد.
