سنگ کریزوپراز چیست و چگونه تشکیل میشود؟
کریزوپراز (Chrysoprase) سنگی از خانواده کلسدونی ها و یکی از زیبا ترین و ارزشمند ترین سنگ های این گروه محسوب میشود. سختی این سنگ 7 – 6.5 بوده و طیف وسیعی از رنگ زرد مایل به سبز تا سبز و سبز – آبی را شامل می شود. این سنگ بعد از سیلیکای جواهری (Gem silica) دومین گونه ارزشمند خانواده کلسدونی به شمار می رود. از نظر شفافیت معمولاً از مات و اوپاک متغیر بوده و نوع مات (نیمه شفاف) آن با ارزش تر است.
| جدول خصوصیات سنگ کریزوپراز | |
|---|---|
| ترکیب شیمیایی | اکسید سیلیکات SiO2 |
| رنگ | سبز – سیب سبز – سبز – آبی |
| جلا | شیشه ای تا مومی |
| شفافیت | مات تا اوپاک |
| کلیواژ | ندارد – شکننده |
| فلورسانس | ندارد |
| ضریب شکست | 1.540 – 1.530 |
| سختی موهس | 7 – 6.5 |
| وزن مخصوص | 2.64 – 2.58 |
| سیستم کریستالی | هگزاگونال، میکروکریستالین متراکم |
این سنگ غالبا به شکل کابوشن تراش داده میشود و جلایی مومی شکل دارد. سنگ کریزوپراز در مناطق سطحی و کم عمق، جایی که سنگهای حاوی نیکل در معرض هوا و فرسایش قرار دارند تشکیل میشوند. این سنگ در حفره ها، ترکها و رگه هایی که معمولا دارای اندازه زیر چند اینچ تا به طور نادر چندین فوت طول دارند دیده میشود. کریزوپراز غالبا همراه سنگهایی چون پریدوتیت (peridotite)، دونیت (dunite) و سرپانتین (serpentinite) دیده میشود. این سنگها در مناطق افیولیتی و فرورانشی هستند. نیکل که عامل رنگ سبز کریزوپراز است با فرسایش این سنگها، آزاد میشود.
رنگ کریزوپرایز به چه علت سبز است؟
رنگ سبز این گوهرسنگ به علت وجود مقداری جزئی از نیکل است. نیکل میتواند از راه های مختلفی در کوارتز میکروکریستالین وجود داشته باشد البته نه در ساختار شبکه ای آن. مقدار اندکی از مخلوط سیلیکاتی نیکل همراه کوارتز، پخش شدن اکسید نیکل، یون های نیکل را آزاد و سبب رنگ سبز کالسدونی میشود. کریزوپرایز در طیف رنگهای وسیعی از سبز مایل به زرد کمرنگ تا سبز پر رنگ عمیق وجود دارد. مقدار فراوانی نیکل در سنگ میتواند قدرت درجه رنگ سبز آن را مشخص کند. کریزوپراز با رنگ سبز مایل به زرد کمرنگ می تواند شامل 0.1 تا 1 درصد وزنی اکسید نیکل را شامل شود. نمونه های سبز پررنگ میتوانند تا 5 درصد وزنی اکسید نیکل را شامل شوند. در سایر گوهرسنگهای خانواده کوارتز، عامل رنگ سبز غیر نیکل بوده به جز کریزوپراز تنها گوهر سنگی که رنگ سبزش به دلیل حضور نیکل است کانی کمیاب گاسپایت ( gaspeite) می باشد که کربنات نیکل، آهن و منیزیم است. عامل رنگ سبز در اکثر گوهرسنگهای سبز مانندتورمالین ( آهن )، زمرد (کروم)، گارنت سووریت (Tsavorite) که نوعی گروسولار است وانادیوم میباشد.
نحوه نگهداری
رنگ کریزوپراز گاهی اوقات ناپایدار است. این سنگ مقداری به نور حساس بوده و چنانچه در طولانی مدت در معرض حرارت و یا نور خورشید قرار گیرد کم رنگ می شود. البته اگر سطح سنگ شما رنگ پریده گردد لایه زیرین آن دارای رنگ بهتری است که با پولیش سطحی میتوانید دوباره زیبایی آن را احیا کنید. همچنین در صورتی که در مقابل رطوبت شدید قرارگیرد تغییر رنگ آن باز می گردد. بنابراین بهتر است به طور کلی در مناطقی با حرارت بالا یا نور شدید نگهداری نشود.
ذخایر و معادن این سنگ در کجا قرار دارند؟
استرالیا یکی از پیشروترین حجم تولید این سنگ را داراست. بهترین نوع کریزوپراز در منطقه رود مارلبرو در کوینزلند استرالیا وجود دارند. نیوساوت ولز در جنوب استرالیا و همچنین مناطق دیگری در غرب آن از دیگر ذخایر کریزوپراز استرالیا میباشد. از منابع مهم دیگر آن میتوان به لهستان، روسیه (اورال)، کالیفرنیای آمریکا، استرالیا، آلمان (کمیاب)، برزیل، تانزانیا، زیمبابوه و آفریقای جنوبی، هند، اسلواکی، جمهوری چک و قزاقستان اشاره نمود. کریزوپراز معمولا بصورت کیلویی برداشت میشود و نه بر اساس تُن. بخش عظیمی از سنگهای کریزوپرایز از سطح یا عمق زمین از ذخایر Szklary لهستان استخراج و تولید میشوند. معدن کاری در این منطقه از زمان قرون وسطی شروع و تا 1980 ادامه داشت. سپس در سال 2010 دوباره فرآیند استخراج تجدید و از سر گرفته شد. یکی از طرفتاران بی نظیر این گوهر شرکت بزرگ جواهرسازی van cleef & arpels بوده و جواهراتی بی نظیر از این گوهر را به بازار عرضه کرد. همچنین در ایران اخیرا کریزوپراز در حاشیه دشت کویر، طبس و سمنان توسط ساکنان محلی جمع آوری میشود . وجود کریزوپراز در این مناطق از نظر زمین شناسی اقتصادی میتواند یک کلید اکتشافی جهت پی جویی عناصر ارزشمندی چون نیکل باشد. همچنین پی جویی دقیق این گوهرسنگ زیبا میتواند زمینه را جهت اشتغال زایی در هنر گوهرتراشی فراهم سازد.
سنگ های مشابه و بهسازی
این سنگ در بازار مشابهات زیادی دارد. سرپانتین، عقیق سبز، اسمیت زونیت، جادئیت، آونتورین، پرنیت، پلاسما، جاسپر سبز تیره و …هر یک میتوانند مشابه سنگ کریزوپرایز باشند. این سنگ به یشم استرالیایی نیز در بازار معروف اما کاملا با سنگ یشم متفاوت بوده و نوعی اصطلاح بازار است. در بازار جواهرات از جمله ایران نوع های متفاوتی از کالسدونی یا عقیق های رنگ شده به جای سنگ کریزوپراز اصل فروخته میشوند. گاهی با اسم هایی چون “chalcedony chrysoprase” و یا “Lemon Chrysoprase”فروخته میشوند که این اسامی اشتباه هستند. کریزوپراز لیمویی یا سیترُن کریزوپرایز نیز نام اشتباهی است که به سنگ منیزیت (Magnesite) داده و بین تراشکاران رواج دارد. نام اصلی آن برای نوع سبزش منیزیت لیمویی است و از ترکیبات کربنات منیزیوم و در همان شرایط محیطی کریزوپرایز دیده میشود ولی جنسی متفاوت و اوپاک است.
کریزوپراز اصل دارای رنگ و غلظت رنگ و نیمه شفافیت خاصی است. گاهی در فروشگاه های آنلاین میبینیم که فروشنده گردنبند، انگشتر و یا مهره هایی تحت عنوان کریزوپراز میفروشند و هیچ اشاره ای به اینکه آیا ممکن است این سنگ ها مورد بهسازی قرار گرفته اند یا خیر نمی کنند.
تفاوت کروم کلسدونی و کریزوپراز
رنگ هایی مشابه اما چه طور میتوان این دو سنگ را از هم شناسایی کرد. تفاوت کروم کلسدونی و کریزوپراز در عنصر واسطه رنگزای آنهاست کروم کلسدونی با خود مقادیر جزئی از عنصر اکسید کرومیوم به همراه دارد در حالی که کریزوپراز رنگ خود را از عنصر نیکل میگیرد. کروم کلسدونی که به اسم mtorolite شناخته شده و اکثرا در زیمبابوه تولید میشود. در بولیوی نیز این نمونه تحت عنوان ” “chiquitanita برداشت میشوند. این نمونه ها غالبا رنگی تیره تر و حالت ظاهری تقریبا اوپاک نسبت به کریزوپراز دارند. تشخیص آنها از کریزوپرایز با وسیله چلسی فیلتر امکان پذیر است. در این آزمایش زیر چلسی فیلتر کریسوپراز به رنگ سبز و کروم کلسدونی طبیعی به رنگ سرخ دیده میشود به دلیل تضاد رنگی بسیار زیبای سنگ بستر قهوه ای رنگ و کریستال سبز رنگ کریزوپراز گاها این دو قسمت با هم تراش میخورند و زیبایی کار دو چندان خواهد شد.
